Dominique Janssen (Lees- en mediaconsulent Bibliotheek Midden-Brabant)

Unique selling point
Zelf zou Dominique Janssen nooit zeggen dat ze iets bijzonders doet. Over boeken praten – ja, dat kan ze. 'Dat is mijn unique selling point', geeft ze toe. Maar, maakt de lees- en mediaconsulent van Bibliotheek Midden-Brabant direct duidelijk: dat is toch de basis voor iedere jeugdbibliothecaris? 'Dus toen een collega zei dat ze mij had voorgedragen, dacht ik: zo'n vaart zal het niet lopen. Maar toen ik het half vergeten was, stonden ze daar opeens voor mij in de LocHal!'

Het zette haar wel aan het denken. In december van dit jaar maakt ze de veertig jaar vol – na een carrière die haar voerde naar verschillende functies bij bibliotheken in Tilburg, Roosendaal en Dordrecht, die altijd met jeugd- en jongerenbibliotheekwerk te maken hebben. Behalve toen ze als plaatsvervangend hoofd van een bibliotheek al snel ontdekte dat dát niets voor haar was. 'In al die jaren heb ik toch voor heel wat uitdagingen gestaan en ik mag er trots op zijn hoe ik ze ben aangegaan.'

Schminken en knutselen
Aanvankelijk wilde Janssen (62) juist niets met kinderen doen. 'Ik wilde wel van jongs af aan bij de bibliotheek werken', blikt ze terug. 'Als meisje kwam ik er heel vaak, eerst in de bibliobus, later ook in het filiaal in de buurt, en hielp ik al mee met boeken terugzetten. Thuis speelde ik bibliotheekje met poppen of vriendinnen. Maar jeugdbibliothecaris? Nee. Op de Bibliotheekacademie dacht ik dat je dan moest schminken en knutselen. Dat is niets voor mij, ik wilde iets met boeken.'

Maar het werk bleek juist alles met leesbevordering te maken te hebben. Zeker voor de middelbare scholieren waarop ze zich meestal heeft gericht. Vroeger vooral in de bibliotheek, waar ze – in de tijd voor er zoiets was als Literom en Uittrekselbank – ooit jongeren hielp met hun zoektocht naar informatie over boeken. Tegenwoordig op de scholen zelf. Binnen het team VO van de afdeling educatie van Midden-Brabant heeft ze zeven vaste scholen onder zich.

Erebos
'Maar als je succes wil hebben, moet je weten waarover je praat. Daarom is lezen ook de basis. Of in ieder geval: voldoende titelkennis. Daar moet je voor zorgen. Zeker de laatste jaren is er voor de leeftijdscategorie waar ik me op richt, enorm veel verschenen. Dat kun je niet in je eentje allemaal van A tot Z tot je nemen. Daarom heb ik gelukkig meerdere collega's met wie we de titels afwisselen. We zeggen regelmatig tegen elkaar wat de anderen echt moeten lezen.'

Haar opdracht neemt ze uiterst serieus. 'Vanochtend nog deed ik op de praktijkschool een boekensushi. Een jongen die duidelijk uitstraalde geen boek te willen aanraken, had tijdens de eerste ronde Erebos van Ursula Poznanski in handen. Ik had destijds niets met het boek, omdat het over gamen gaat, maar ik heb inmiddels de Eenvoudig Communiceren-versie ervan gelezen. Daardoor lukte het om er met hem over te praten en in korte tijd een band met hem te krijgen. En nu liet hij het bij de tweede en derde ronde niet meer los.'

Steeds meer de consulent zelf
Ondanks al haar ervaringen blijft het werk uitdagend. 'Jongeren voelen een steeds lagere drempel om hardop te zeggen dat lezen ze niets interesseert. En docenten zijn steeds meer handelingsverlegen, zoals dat heet, als het om boeken gaat, omdat ze zelf ook niet verder zijn gekomen dan de boeken die ze in hun jeugd voor de leeslijst lazen, of wat hun kinderen nu lezen. Zo kunnen ze ons werk in de klas niet goed ondersteunen door in de dagen erna op de boeken terug te komen.'

Dat maakt dat succes meer dan ooit afhangt van de leesconsulent zelf, die moet proberen contact te maken. 'De laatste tijd zie je steeds meer medewerkers in de bibliotheek met een onderwijsachtergrond. Soms vind ik het dan weleens bijzonder, dat ik er als ouderwetse jeugdbibliothecaris in slaag overeind te blijven, met alleen mijn enthousiasme. Ik heb nooit een opleiding gehad om de vaardigheden te leren om een onwillige klas mee te krijgen.’

Ook de relatie met de bibliotheek is losser geworden. 'Kinderen komen minder vaak in de bibliotheek. Als ik met een rugzak vol boeken in een klas kom, moet ik het dus daarmee doen. Met die kleine selectie. Als ze in de bibliotheek zijn kun je veel meer titels voor ze uit de kast trekken. Ook sta ik zelf niet meer in de frontoffice. Vroeger was je 's ochtends op school en 's middags in de bibliotheek, waar kinderen jou herkennen. Zo kon je ze snel verder helpen. Maar dat werk zit nu bij een andere afdeling.'

Claudia Groen (Senior leesconsulent Bibliotheek Rotterdam)

Die ene ouder
Bij haar sollicitatiegesprek, nu drie jaar geleden, begon Claudia Groen er al over: een Instagram-account om de jeugd te bereiken. 'Er was natuurlijk wel een account van de bibliotheek Rotterdam, maar daar moet al zóveel mee worden gecommuniceerd,' zegt de senior leesconsulent. 'Daar bereik je kinderen niet mee.' Het idee ontmoette vooral scepsis. Moet dan iedere vestiging en afdeling een account hebben? Ontstaat er geen wildgroei? 'Ga er maar niet vanuit dat het lukt', kreeg ze te horen.

En zie nu. @debiebmeisjes heeft een groeiend publiek van inmiddels bijna 2000, wat Groen, in navolging van de Britse schrijver Aidan Chambers, 'helpende volwassenen' noemt: leerkrachten, ouders en anderen die contact hebben met kinderen in de basisschoolleeftijd. Via het account worden zij op weg geholpen bij het bevorderen van het lezen: van tips voor een professionele aanpak tot gedetailleerd uitgewerkte lessen rond individuele titels.

'Want ik mocht het wel proberen – nadat ik een collega leerde kennen die hetzelfde idee had en we samen een plan hadden geschreven. De doelgroep was eerst laaggeletterde ouders, maar we merkten al snel, dat we die niet op deze manier konden bereiken. De Biebmeisjes hebben we daarna doorontwikkeld tot een platform voor die ene ouder die ambassadeur op het schoolplein kan zijn, of die ene enthousiaste leerkracht die iedereen op school meeneemt.'

Leek me ideaal
Het was destijds niet de eerste keer dat Groen (28) solliciteerde voor de functie van leesconsulent. Dat was direct na de middelbare school. 'Ik wist niet zo goed wat ik wilde. Iets met kinderen, ja. En omdat ik het in de bibliotheek van Middelharnis altijd zo fijn vond, waar ik elke week met mijn vader naartoe ging, leek deze vacature me ideaal. Blijkbaar dacht ik het ook te kunnen. Senior leesconsulent nog wel. Ik hoop echt dat de brief, die ik toen schreef, niet in een dossier is bewaard!'

Ook daarna bleef de functie trekken. 'Ik had altijd superleuke banen, waaronder acht jaar bij Blijdorp, maar ik merkte dat ik bleef kijken op vacaturesites. Iedere baan was het toch niet helemaal. Misschien omdat ik niet heb gestudeerd en het daardoor toch wat oppervlakkig werk was. Ook al krijg ik soms veel ruimte om aan projecten te werken, ik kon me niet echt ontwikkelen. Dus toen ik weer een vacature voor leesconsulent zag, heb ik opnieuw gesolliciteerd.'

IJsselmonde
Weer tevergeefs. 'Ik mocht wel op gesprek komen. Ze zagen mijn enthousiasme, maar ook dat ik aan niet één vereiste in de vacature voldeed. Dus zei de man na afloop: doe ervaring op, zodat we je kunnen aannemen. Ik heb toen een éénjarige opleiding tot onderwijsassistent gevolgd. Nog tijdens mijn stage zag ik de vacature voor jeugdmedewerker. Huilend belde ik mijn vriend op: ‘Ze hebben speciaal voor mij een baan gecreëerd!’ Dat dacht ik toen echt.'

En jawel: na die sollicitatie, drie jaar geleden dus, was Groen binnen. In de vestiging IJsselmonde deed ze veel kennis en ervaring op over het bibliotheekwerk: van de boeken waarnaar wordt gevraagd, tot de drempel die sommige doelgroepen ervaren. Maar de functie van leesconsulent bleef trekken. 'Het was superleuk op de vestiging, maar ik was daar wel als enige bezig met de jeugd. Dus toen op die afdeling een plek vrij kwam, ging ik graag naar het team waar iedereen voor die doelgroep werkt.'

Naar buiten treden
Ze is eigenlijk nog maar kort leesconsulent. En in die anderhalf jaar viel ook nog een zwangerschapsverlof. Toch heeft Groen het gevoel dat ze zich op deze plek wel kan blijven ontwikkelen. 'Er speelt zo veel dat iedereen een eigen specialisme heeft. Voor de een is dat digitale geletterdheid, voor de ander meertaligheid. Zo heb ik De Biebmeisjes. Maar er zijn ook steeds meer onderzoeken van hoe je leesbevordering moet aanpakken. Nee, ik ga me hier niet vervelen.'

Alleen: om nu al te worden genomineerd als Beste Jeugdspecialist? Dat had ze nóóit verwacht. 'Ik heb hier nog nooit iemand ontmoet die niet gepassioneerd met dit werk bezig is. Aan mijn gedrevenheid zal ik het dus niet te danken hebben. Misschien speelt mee dat ik het niet erg vind om naar buiten te treden. Andere collega's staan enthousiast voor klassen of groepen leerkrachten, maar van hen hoeft niet heel Nederland dat te weten. En ik praat makkelijk en denk veel na over ons werk.'

Jacqueline Terwijn (Specialist educatie Bibliotheek West-Achterhoek)

Wat te doen met 1.000 euro?

Wie wordt gekroond tot jeugdspecialist van het jaar, ontvangt 1000 euro. Niet voor zichzelf, maar voor 'een project dat de jeugdafdeling van de bibliotheek ten goede komt'. De genomineerden rekenden zich niet rijk. Pas als ze daadwerkelijk de beschikking zouden krijgen over het bedrag, zouden ze de knoop hebben doorgehakt over de bestemming. Maar dat wil allerminst zeggen dat de drie specialisten er niet over hebben nagedacht.

'Het kinderboekenfestival heeft een enorme begroting en de financiering voor de tweede editie is nog niet rond', vertelt Jaqueline Terwijn. 'Toch zijn duizend euro niet meer dan een druppel op een gloeiende plaat. Het bedrag verdwijnt in het geheel. Dan stop ik het liever in een project dat het echt nodig heeft. Een project dat er anders niet zou zijn. Maar wat? Mijn eerste ingeving is: iets met meertaligheid, maar dat zou ik wel gezamenlijk willen bedenken met een taalgemeenschap.'

Claudia Groen wil het prijzengeld bij voorkeur juist wel in het project steken waarmee ze zich de afgelopen drie jaar heeft onderscheiden: @debiebmeisjes. 'De eerste tijd moesten we het budget steeds bij elkaar sprokkelen. Pas sinds kort is het een aparte werkgroep, waar geld voor wordt gereserveerd. Maar dit is natuurlijk geen organisatie met oneindige middelen. Zo mogen we flyers maken, maar zijn die er bij gebrek aan financiering nog steeds niet. Met duizend euro zou het wel kunnen.'

Dominique Janssen, op haar beurt, zou graag de jongerenhoek in de Tilburgse LocHal meer cachet willen geven. 'Met een mooie muurschildering misschien. Of een beleving zoals ons VO-team zag in het Kinderboekenmuseum. In de expositie Back Street worden in tien ruimtes op een spectaculaire en bijzondere manier boeken tot leven gebracht voor jongeren van tien tot twintig. Als wij nou zo'n soort ruimte konden maken samen met een school hier in de buurt!'

Uit het juryrapport over winnaar Jacqueline Terwijn

‘Als je denkt aan Jacqueline, denk je aan impact en professionaliteit. Als BoekStartcoach en leesconsulent is ze altijd bezig met netwerken en nieuwe verbindingen leggen. Ze ziet overal een kans om de Bibliotheek op de kaart te zetten en de verschillende mogelijkheden die de Bibliotheek biedt te laten zien.’

‘Lezen – en dan ook in de eigen taal – vindt ze ontzettend belangrijk: ze heeft niet voor niets alles op alles gezet om Oekraïense kinderboeken in de Bibliotheek te krijgen. Ze heeft veel kennis van de laatste stand van zaken op het gebied van meertaligheid en volgt al het nieuws en de onderzoeken op dit gebied. Zij zet zich dan ook met volle overtuiging in om ouders, pedagogisch medewerkers en leerkrachten bij te brengen hoe belangrijk de eigen moedertaal is en hoe het behouden van de moedertaal, de Nederlandse taal alleen maar kan versterken.’

‘De jury was ook onder de indruk van het succesvolle Kinderboekenfestival dat ze heeft opgezet en het overweldigende enthousiasme dat het met zich meebrengt. Om impactgericht te blijven werken houdt Jacqueline via een stempelkaart bij uit welke wijken de bezoekers vandaan komen. Achteraf kan zij daar een analyse op doen zodat zij vervolgens met extra aandacht de wijken in kan trekken en met de desbetreffende scholen kan gaan kennismaken.’  

‘Het is duidelijk dat Jacqueline zich aanpast aan de wensen van de doelgroep en heengaat waar ze nodig is. Ze is een spin in het web en heeft een enorm netwerk aan samenwerkingspartners, van mbo tot pabo en van moskee tot kinderboekenwinkel.  Ze zet zich echt voor 100% in voor wat ze doet, en is er ook nog bescheiden onder.  Jacqueline mag zich met recht NBD Jeugdspecialist van het Jaar noemen!’

Juryrapport

Er kan er maar één de winnaar zijn. Dat werd Jacqueline Terwijn van de Bibliotheek West-Achterhoek. De jury roemde haar 'impact en professionaliteit'. Overal ziet ze 'een kans om de bibliotheek op de kaart te zetten en de verschillende mogelijkheden die de bibliotheek biedt, te laten zien. Ze is een spin in het web en heeft een enorm netwerk aan samenwerkingspartners. Ze zet zich echt voor 100% in voor wat ze doet, en is er ook nog bescheiden onder.
Maar ook voor de andere genomineerden heeft de jury – Ester Laan, product owner jeugd van NBD Biblion; jeugdbibliothecaris Merel Kuitert van de Noord-Oost Brabantse bibliotheken, winnares van vorig jaar; en Michelle Smit, adviseur educatie van Probiblio – mooie woorden. Claudia Groen is betrokken en heeft een groot doorzettingsvermogen, Dominique Janssen is een 'enthousiaste inspiratiebron'. Ze verdienen dus alle drie een nadere kennismaking.

Ook de invulling van de functie is allang niet meer dezelfde. Aanvankelijk ging ze vooral naar scholen: klassen begeleiden, adviezen geven. 'Daarna is het werk intensiever geworden. Aan kinderen in de voorschoolse leeftijd deden we niets. Nu hebben we Boekstart en lees ik elke maand prentenboeken voor aan baby's. En zo is er veel meer bijgekomen. Om die reden is het werk ook meer naar de backoffice verschoven: projecten bedenken en ontwikkelen.'

Hieperdepiep
Daar zit voor haar de grootste lol: niet in de uitvoering, maar in het opzetten van steeds weer nieuwe initiatieven – lokaal, regionaal of landelijk. 'Ik zit bijvoorbeeld in een landelijk groepje rond het maken van een lesbrief bij prentenboeken. Maar ik vind het alleen leuk die een paar keer met groepen te testen. Werkt het? Wat kan nog beter? Maar meer ook niet. Sommige collega's vinden het héérlijk om dertig keer hetzelfde verhaal te vertellen, ik minder.'

En het is nodig ook om nieuwe projecten op te zetten of bestaande te verbeteren. 'Want de resultaten zijn na 34 jaar niet dat je zegt: hieperdepiep. Kijk maar naar die PISA- en PIRLS-ranglijsten waarop Nederland blijft zakken. Aan de andere kant is steeds meer bekend uit wetenschappelijk onderzoek over wat werkt: dat je rijke taal gebruikt, dat je fysieke boeken gebruikt, dat je praat over boeken. Ik vind het belangrijk om dat te vertalen in projecten.'

400 volle stempelkaarten
Een van de projecten waar Terwijn met trots op terugkijkt is het Kinderboekenfestival, dat ze in samenwerking met een aantal partijen – van de Pabo tot de kinderboekhandel – in Doetinchem heeft opgezet en dat dit jaar voor het eerst plaatsvond. In twee dagen waren er verspreid door de stad tal van activiteiten op 16 verschillende locaties. 'Op al die locaties kon je een stempel laten zetten. Van de 1600 kinderen die er waren, hadden er wel 400 een volle stempelkaart.'

Tegelijk denkt ze onmiddellijk aan mogelijkheden om de tweede editie nog beter te maken. Hoe kun je voorkomen dat er zulke lange rijen staan, dat kinderen teleurgesteld zijn? 'Kevin Hassing deed drie rondes. Bij de eerste keer kun je zeggen: jij mag de volgende ronde als eerste. Maar bij de derde ronde stonden nog kinderen buiten.' Of: 'Wat kunnen we organiseren voor kinderen, die niet goed tegen te veel prikkels kunnen, zodat ook zij mee kunnen doen?'

Iedereen moet meedoen, vindt zij. 'Daarom doen we bijvoorbeeld ook veel rond meertaligheid. Wij waren lang geleden al begonnen met het opbouwen van een collectie anderstalige prentenboeken, omdat kinderen het best op school presteren als je ook hun thuistaal versterkt. Al is het soms moeilijk aan de boeken te komen. Als collega's op vakantie zijn, verplicht ik ze ook allemaal om in dat land één boek te kopen. Maar om ook boeken uit Oekraïne te krijgen, moest ik hele toeren uithalen.'

Onderwijsnest
Of ze ooit zo gelukkig zou zijn geweest als ze haar roeping als juf had gevolgd, waagt Jacqueline Terwijn te betwijfelen. 'Ik kom uit een echt onderwijsnest', vertelt de winnaar van dit jaar. 'Mijn broer en zus zitten in het onderwijs. Aan mijn vaderskant zelfs acht van de elf broers en zussen. Maar nu heb ik me bij de bibliotheek kunnen specialiseren in wat ik zo graag doe: lezen. Als ik voor de klas was beland, was lezen maar een van de vele dingen die ik had moeten doen.'

Het is niet dat ze het onderwijs niet geprobeerd heeft. Ze volgde de Pedagogische Academie – 'ik zat in 1986 in de laatste lichting' – en deed vier jaar invalwerk. 'Het is nu niet meer te geloven, maar er was nergens werk in het onderwijs te krijgen. Op veel plekken werd ik afgewezen, omdat ik geen werkervaring had, terwijl ik nergens ervaring kón opdoen. Mijn moeder wees me toen op een advertentie voor de bibliotheek in Doetinchem. Was dat niks voor mij?'

Projecten bedenken
Zo belandde Terwijn in de functie die de specialist educatie van de Bibliotheek West-Achterhoek inmiddels 34 jaar uitoefent. “Administratief medewerker” heette het toen, maar wel op de jeugdafdeling. De “meest fantastische baan van de wereld” noemt ze het, ook al is alles sindsdien ingrijpend veranderd. 'In 1990 stond ik nog bij de in- en uitlening. Dat deden we gewoon zelf. Er waren sowieso weinig computers: eentje maar, voor de hele backoffice. De automatisering begon nog maar net.'