Wat te doen met 1.000 euro?

Wie wordt gekroond tot jeugdspecialist van het jaar, ontvangt 1.000 euro. Niet voor zichzelf, maar voor ‘een project dat de jeugdafdeling van de bibliotheek ten goede komt’. De genomineerden hebben geen moeite om daar iets voor te bedenken. Er zijn zo veel projecten en programma’s die leesconsulenten kunnen uitvoeren, maar blijven liggen vanwege gebrek aan financiering.

Merel Kuitert denkt aan een eigen plek voor jongeren. ‘Toen ik zelf zo oud was, vond ik het prettig: een plek waar ik op de bank met een boek mezelf kon zijn. Daarna is die jongerenhoek wegbezuinigd. Nu zitten zij op de jeugdafdeling, of gaan ze naar boven waar ze stil moeten zijn, en worden ze daar wel eens weggestuurd – terwijl er tijdens een toetsweek of in de wintervakanties velen komen. Ze verdienen een eigen hoekje waar ze zich thuis kunnen voelen.’

Ook Monique Dijkgraaf denkt aan jongeren: ‘Ik mis in Elburg een eigen plek voor ze in de bibliotheek. En onze collectie telt weinig young adult, Engelstalige literatuur en andere BookTok-titels. Dat is heel jammer, want juist als een jongere om een titel vraagt, moet je die zo snel mogelijk bedienen. Als ze op nummer 20 van de reserveringslijst komen, jaag je ze eerder weg. Maar vóórdat het geld daarheen gaat, wil ik in gesprek met jongeren zelf. Willen zij dit ook?’

Juryrapport

Uit het juryrapport van winnaar Merel Kuitert:

‘Merel is een eigentijdse bibliothecaris, gericht op verbinding en innovatie. Op enthousiaste wijze zet zij zich in voor de doelgroep jongeren. Zij experimenteert met het beschikbaar stellen van collectie door in de bibliotheek alle voor deze doelgroep interessante materialen bij elkaar te presenteren: naast de D-boeken ook de Engelse romans en voor de doelgroep geschikte informatieboeken. Op deze manier creëert ze een eigen plek in de bibliotheek voor de jongeren.

Merel werkt niet alleen voor maar ook met jongeren tussen de 15-25 jaar. Het jongerenpanel dat ze heeft opgezet geeft haar veel inzicht in wat deze jongeren willen doen, zien en lezen. Dit jongerenpanel heeft een echte stem in het beleid, wat getuigt van de inzet van Merel om de doelgroep actief te betrekken. Mooi om te zien dat zij de kennis die zij heeft niet alleen deelt met haar collega’s van NOBB, maar ook via Bieb2Bieb en zelfs recentelijk op het IFLA-congres. Zo geeft zij een goed voorbeeld van hoe je in samenwerking met de community en met andere bibliotheken een specifieke dienstverlening op kunt bouwen en kunt optimaliseren. 

Manga in het aanbod, Dungeons & Dragons-avonden, een Young Adult Festival; Merel durft te experimenteren, en met succes! Ze is ook een echte leestijger. Ze leest alles voor de doelgroep en kan dan ook goed advies geven. Merel weet altijd raad!

Gefeliciteerd Merel, met trots geven wij jou de titel ‘NBD Biblion Jeugdspecialist van het Jaar 2023.’ 

Merel Kuitert werd op 9 november ‘gekroond’ tot NBD Biblion Jeugdspecialist 2023. Redacteur Maarten Dessing sprak van tevoren (toen nog niet bekend was wie de winnaar zou worden) met de drie genomineerden: naast Merel Kuitert waren dit Astrid Goedknegt en Monique Dijkgraaf, over de passie voor hun vak.

Zij genomineerd als NBD Biblion Jeugdspecialist 2023? Dat moest een vergissing zijn. Toen een van de jeugdige Boekenscouts haar in de bibliotheek van Uden kwam verrassen, vertelt Merel Kuitert, moest zij toch de collega hebben die zíj had genomineerd? De collega die toevallig op vakantie was en die zij op dat moment verving? Maar nee. Het was echt Kuitert, op wie de jury door meerdere collega’s was geattendeerd. ‘Een hele eer’, vindt ze.

Ook al werkt ze pas een jaar of vier bij de Noord Oost Brabantse Bibliotheken (NOBB), het enthousiasme en de creativiteit van de jeugdbibliothecaris met focus op jongeren zijn blijkbaar enorm opgevallen – kernwoorden die volgens het juryrapport Kuitert typeren. ‘Daar herken ik me wel in. Ik kom iedere dag supergraag naar mijn werk en ik vertel ook buiten mijn werk veel over de bibliotheek. Ik vraag mijn vrienden altijd om hun mening over wat we doen.’

Hetzelfde geldt voor de creativiteit. ‘Ik probeer altijd nieuwe ideeën uit. Ik krijg daar ook veel vrijheid in. Niet alleen ik, hoor. Dat geldt voor al mijn collega’s. En het helpt dat er de afgelopen paar jaar veel aandacht is gekomen voor jongeren. Om die doelgroep weer aan het lezen te krijgen. En nog steeds is het een ondergeschoven kindje, vind ik. We organiseren meer activiteiten voor volwassenen en jeugd tot 12 jaar.’

Samenwerken met doelgroep
Toen Kuitert solliciteerde bij de NOBB had ze nooit gedacht jeugdbibliothecaris te worden. Al had ze wel een beeld van wat het werk inhield. Toen ze onderwijswetenschappen studeerde was ze lid van het jeugdpanel en praatte ze mee over alles wat voor haar leeftijdsgroep werd gedaan: de activiteiten, de posts op sociale media, de collectie. ‘Ik kwam er graag. Het was een gezellige club.’

Maar ze wilde aan de slag als frontofficemedewerker. ‘Ik wist niet zo goed wat ik na mijn studie wilde. Waar kon ik mijn passie in kwijt? Ik wilde daarom een tussenjaar, maar ondertussen wel halftijds werken. Toen zag ik deze vacature. Bij de sollicitatie zeiden ze dat ik dat werk te makkelijk zou vinden, maar dat ze me wel graag wilden houden en dus iets anders voor me gingen zoeken. Een dag later boden ze me aan bibliothecaris jongvolwassenen in Veghel te worden.’

Een jaar of twee heeft ze daar gezeten. Toen stapte ze over naar de bieb in haar woonplaats. Voor de reistijd van drie minuten lopen, maar vooral om met de contacten bij het jongerenwerk en de gemeente die ze al had nog beter haar werk te kunnen doen. Want samenwerken met de doelgroep blijft belangrijk. ‘Voor de verkiezingen wilden we een informatieavond organiseren. Toen we ernaar vroegen zeiden jongeren meteen: gaan we echt niet heen. Dus gingen we filmpjes maken.’

Vloggen en tiktokken
Filmpjes maken is vertrouwd terrein voor Kuitert. Zoals het in het juryrapport heet: ze vlogt en tiktokt erop los – zowel voor het kanaal Jongerenbieb van de NOBB als voor de bibliotheken in Maashorst (de gemeente waar Uden onder valt). Met succes. Het TikTok-kanaal van de Jongerenbieb heeft meer dan duizend volgers. Maar zelf relativeert ze het. ‘Veel andere bibliotheken zijn daar ook heel goed mee bezig. De filmpjes van Almere vind ik bijvoorbeeld heel inspirerend.’

En ondertussen is zij al bezig met een volgende stap: om ook studenten beter bij de bibliotheek te betrekken. ‘Die doelgroep krijgt nog minder aandacht. Bibliotheken verliezen massaal leden in de categorie 18 tot 30 jaar, maar laten het er een beetje bij zitten. Terwijl die groep weinig geld heeft en vaak nog thuis woont. Daarom zijn ze ook voor ons interessant. Hier zitten geen onderwijsinstellingen, maar wél studenten. Voor hen organiseer ik onder andere D&D-avonden.’

Astrid Goedknegt (consulent lezen en media Bibliotheek Kennemerwaard)
‘Als ik een les op school heb voorbereid,’ vertelt Astrid Goedknegt, ‘bedenk ik onderweg in de auto: ik kan nog dit doen, ik kan nog dat meenemen. En tóch verrassen de kinderen me elke keer weer. Dan komen ze met andere invalshoeken waarvan ik denk: natúúrlijk, dat hoort er ook bij. Die neem ik een volgende keer dat ik dezelfde les doe altijd mee. Die ideeën komen immers uit de kinderen zelf. Zij zijn de doelgroep, ik niet.’ 

Dat er in het juryrapport van de NBD Biblion Jeugdspecialist 2023 staat dat de consulent lezen en media van de Bibliotheek Kennemerwaard (6-12 jaar) ‘iedere keer wat nieuws probeert’ en ‘innovatief’ is, begrijpt ze eerlijk gezegd dus wel. ‘Het is niet dat ik me snel verveel, maar ik houd er gewoon van om elke keer te zoeken naar nieuwe mogelijkheden. Niet om het oude weg te gooien, maar om erop voort te borduren.’

Van dramadocent tot leesconsulent
Goedknegt (56) werkt nog maar kort in de bibliotheek. Ze heeft, na een studie toerisme en recreatie, lang het beroep uitgeoefend dat haar als kind al zo aantrok: dramadocent. En dat in allerlei functies, tot ze uiteindelijk op een middelbare school belandde. ‘Na 13 jaar was ik daar klaar. Ik wilde toen als zzp’er het maken en brengen van verhalen aan de man brengen. Dat lukte. Onder andere twee dagen per week als museumdocent bij het Zuiderzeemuseum.’

Tot een huidige collega bij Bibliotheek Kennemerwaard haar wees op een vacature van de bibliotheek. ‘Ze zei dat die zo goed bij me paste. En toen ik had gesolliciteerd en werd aangenomen, kon ik beginnen op 1 februari 2020. Zes weken voor corona begon. Gelukkig had ik net de eerste contacten gelegd bij mijn vier lagere scholen, een paar gezichten gezien, en zo een beetje een beeld gekregen van hun wensen.’

Een bijzondere tijd volgde. ‘Met z’n drieën hebben we ontzettend veel filmpjes gemaakt. Eerst rond onze projecten, zoals Scoor een boek dat we met AZ doen. Later steeds creatiever. Rond de Kinderboekenweek, die toen over geschiedenis ging, behandelden we in een lege bieb de hele geschiedenis. Omdat de man van een van ons animaties kon maken, liepen we er zelfs mammoeten tegen het lijf.’

Lezen als basis
Toch vindt ze het reguliere werk uiteindelijk het bevredigendst. ‘Ik geef op school alleen creatieve lessen, met veel humor en eigen inbreng van de kinderen. Dus als ik op een schoolplein aankom, zijn er altijd kinderen die naar me toe rennen met de vraag of ik naar hun groep kom. Het zijn populaire lessen. En dat geldt niet alleen voor mij, maar ook voor mijn fantastische collega’s.’

Ook het belang van het werk stemt tevreden. ‘Lezen is de basis. Voor hun ontwikkeling, maar ook als venster op de wereld. En toch zijn er nog docenten voor wie het iets is als “dat moet óók nog”. Dan is het goed om te zien dat als ik een boek promoot in de klas, driekwart zegt het te willen lezen. En dat dóén ze. Leerlingen vertellen me vaak dat ze weer in de bieb waren. “Maar jij was er niet.” Nee, ik ben daar niet vaak.’

Goedknegt werkt niet fulltime in de bibliotheek. Ze heeft ook haar baan in het Zuiderzeemuseum aangehouden. Dat blijkt een gouden combinatie, omdat ze in feite naast de scholen nóg een plek heeft om het lezen te promoten. Inmiddels heeft ze in het museum een hele reeks programma’s gemaakt rond boeken – zoals Boer Boris en het bootje of nieuwe sinterklaasboeken – die zo veel bezoekers trekken dat ze bijna carte blanche krijgt om ermee door te gaan.

‘Voor de Kinderboekenweek dit jaar heb ik een heel programma gemaakt voor groep 5 tot en met 8 onder de naam “Kom binnen”. Onderdeel daarvan is een tekst die ik had geschreven voor een toneelstukje over een vissershuisje aan de dijk dat zich afspeelt in 1928. Kinderen spelen daar rollen in zoals gebeurt in de theaterlezen-boekjes. Lang niet alle docenten kennen die boekjes. Maar toen ze zagen hoe goed die manier werkt, wist ik: ja, ik heb er weer een paar voor gewonnen.’

Monique Dijkgraaf (leesconsulent voortgezet onderwijs Bibliotheek Noord-Veluwe)
Wat zou het mooi zijn als haar eigen functie verdwijnt. ‘Dat leesconsulent iets tijdelijks is,’ zegt Monique Dijkgraaf, ‘omdat docenten weer in staat zijn zonder onze ondersteuning leerlingen aan het lezen te krijgen. Je ziet de bewustwording groeien dat lezen belangrijk is, die verandering is al op gang gekomen, maar het onderwijs verander je niet zomaar. En veel docenten weten niet goed wat er op de markt is. Dat is essentieel als je goede adviezen wilt geven.’

Tot die tijd blijft ze dan maar met hart en ziel actief als leesconsulent op twee scholen in Elburg. ‘Op een vmbo heb ik leesgesprekken. Sommige leerlingen staan verdwaasd voor een kast als ze een boek zoeken. Ik probeer, via hun hobby’s of favoriete series, drie titels te geven waar ze er een van kiezen. Op een havo/vwo hebben ze gekozen voor een klassikale aanpak. Eerst is de schoolbibliotheek gevuld. Nu de collectie staat, laat ik allerlei vormen voorbij komen, zoals boekensushi, om veel titels te laten zien.’

Het mooiste succes is – vanzelfsprekend – als zij weken later ‘die glinstering in hun ogen ziet’, glundert Dijkgraaf. ‘Dat merk ik door de leesgesprekken vooral op het vmbo. Als ze vertellen hoe tof het boek was. “Heb je nog zoiets?” Nog mooier zou zijn als ze vervolgens de weg naar de bieb vinden. ‘Maar dat zou wel iets meer mogen. Daar zie ik eerder de havo-/vwo-leerlingen die, als ze voor hun lijst moeten lezen, ook niet weten wat ze zoeken en vaak al te laat zijn.’

Van vrijwilliger tot betaalde kracht
Van huis uit is Dijkgraaf fysiotherapeut. Iets héél anders. Tien jaar was ze verbonden aan een instelling voor ouderenzorg. Ze stopte toen het gezin – via adoptie – een vierde kind kreeg dat zorgintensiever bleek dan verwacht. ‘Ik ging een tijd fulltime moederen en dacht: de fysiotherapie komt wel een keer. Maar ik bleek het helemaal niet te missen. Dus wat dan? Vrijwilliger bij de bieb leek me wel wat.’

Van het vrijwilligerswerk in Nunspeet was het een kleine stap naar een betaalde functie bij de bibliotheek tien kilometer verderop. ‘Ik solliciteerde als medewerker klantcontact. Dat is daarna uitgegroeid tot meer. Ik ben ook nog voor tien uur in de week medewerker webcare bij de KB, maar in Elburg sta ik het meest van mijn tijd nog altijd op de vloer. Leesconsulent ben ik eigenlijk maar voor een uur per week per school.’

Is haar jeugdspecialisatie dus maar een fractie van haar werk? Dat ook niet. ‘Als ik op de vloer sta, loop ik altijd op jongeren af om te vragen of ze het kunnen vinden. En als ze dan twijfelen, wat toch vaak het geval is, blijf ik hangen. Ik vind het ook belangrijk dat als de leerlingen in de bibliotheek komen, ze een bekend gezicht vinden. Iemand die ze durven aan te spreken. Daarom loopt het ene werk naadloos in het andere over.’

En zelfs haar vrije tijd staat in het verlengde van het leesconsulentschap, door de filmpjes met boekentips die ze op Instagram zet. En natuurlijk door te lezen, want zoals gezegd: je moet weten wat er op de markt is om goed advies te kunnen geven. ‘De laatste tweeënhalf jaar heb ik gericht boeken voor jongeren gelezen. En nu veel moderne literatuur. Mijn school heeft helaas een leeslijst waar nog dingen op staan die ik dertig jaar geleden al las voor school.’

Leeslijst
Een paradepaardje van Dijkgraaf is haar project ‘Fluitend door je leeslijst’, dat ze heeft opgezet voor haar havo-/vwo-school. ‘Deze omgeving is heel christelijk. Jongeren zitten wel op sociale media, maar TikTok mag soms niet, of vinden ze niet veilig. Dus het succes van BookTok gaat een beetje aan hen voorbij. Toen hebben we een site opgezet waar docenten, leerlingen en ik filmpjes met boekentips laten zien. Dat is wél een veilige omgeving.’

Dat sloeg zo aan dat de doelgroep op verzoek van de school is uitgebreid naar de hele school. ‘Prachtig natuurlijk. Al moet ik er nog wel aan trekken om docenten hun filmpjes te laten opnemen. Zij hebben het natuurlijk gigantisch druk, maar ik hoop dat het zo ingeburgerd raakt dat het vanzelf gaat. We zijn ook nog maar kort bezig. De eerste proef ging anderhalf jaar geleden van start.’