Baas in eigen bieb
Het woord ‘buitenbeentje’ heeft betrekking op bewegingen waarbij iemands bovenlijf naar links of rechts overhelt, zodat zijn zwaartepunt als het ware ‘buiten de benen’ komt te liggen. Denk bijvoorbeeld aan het pootje-over gaan in de bocht bij het schaatsen. Zo’n zelfde soort manoeuvre en flexibiliteit is ook Bibliotheek Alphen-Chaam niet vreemd. Judith van Loon, wethouder Economische en Sociale Zaken in de gemeente Alphen-Chaam, stuurde een berichtje naar Bibliotheekblad. De aanleiding hiervoor was de reportage over de ruime participatie van vrijwilligers in een groot aantal Nederlandse bibliotheekorganisaties. (Zie de artikelen in Bibliotheekblad 5 en 6-2022, red.)
Maar je hebt altijd baas boven baas! ‘De bibliotheek in onze gemeente draait 100% met vrijwilligers!’ meldde de wethouder, duidelijk trots. De aanleiding om alle betaalde medewerkers van de bibliotheek te vervangen door onbezoldigde krachten, was minder vrolijk, want de gemeente had zich in 2016 genoodzaakt gezien de financiële ondersteuning dusdanig in te krimpen, dat ‘doordraaien’ op dezelfde voet niet langer tot de mogelijkheden behoorde. Goede raad leek aanvankelijk duur, maar met het terugdringen van de salariskosten tot nul, gloorde er toch weer hoop aan de horizon.

Idealistisch
In het verleden viel bibliotheek Alphen-Chaam veilig onder de koepel van de omvangrijkere organisatie van Theek 5 (met destijds twaalf vestigingen). Toen eind 2014 de gemeente Alphen-Chaam besloot om met ingang van 1 januari 2016 de subsidie aan Theek 5 stop te zetten, had dit organisatorische consequenties voor de lokale bibliotheeklocatie. Per 1 juli 2016 was die niet langer een onderdeel van Theek 5.
Als het toenmalige College van B&W al een beetje had gespeculeerd over het voortbestaan op basis van burgerparticipatie, bleek dat geen ijdele hoop. De Dorpsraad Chaam (voortgekomen uit de actie ‘Houd de bibliotheek open’) lanceerde de werkgroep ‘Behoud Bibliotheek Chaam’. Een van die initiatiefnemers was Marianne Nugteren, tegenwoordig voorzitter van Bibliotheek Alphen-Chaam nieuwe stijl.
‘De gemeente had het cultureel belang misschien niet hoog genoeg op de agenda staan’, haakt ze nog even terug naar de tijd van toen. ‘In ieder geval bleek de benodigde financiële ondersteuning niet meer sluitend om op de oude, vertrouwde voet voort te gaan. Vanuit de bevolking startten we een lobby, vooral gedreven door de idealistische overtuiging dat iedere gemeente recht heeft op een bibliotheekvoorziening.’
Lenen zonder contributie
Na het schetsen van diverse scenario’s bleek het volledig schrappen van de salariskosten de meest succesvolle formule. ‘In overleg met de toenmalige wethouder Corry Janssen-Janssen kwamen we een jaarlijks subsidiebedrag van € 40.000,- overeen. Dit is later gereduceerd tot € 37.500 omdat het uitleenpunt Galder geen succes bleek, zodat de gemeente het bedrag daarvoor (1.500 euro) van de subsidie heeft afgetrokken. Eind november 2019 zijn we overgegaan naar een gratis lidmaatschap, met de bedoeling om inwoners van de kernen Galder, Strijbeek en Alphen meer naar de bibliotheek in Chaam te lokken omdat ze dan niets meer hoefden te betalen (in tegenstelling tot de contributie van Theek5 in Baarle Nassau). Dit bleek een schot in de roos, want het aantal leden vanuit deze kernen groeide sindsdien behoorlijk.’
Net als tegenwoordig bij bijna alle bibliotheken gebeurt er ook in Alphen-Chaam méér dan louter het uitlenen van boeken. Er is een Digitaal loket. Er is een Taalhuis voor mensen die moeite hebben met taal in de breedste zin van het woord. De bibliotheek is actief met het Taalmaatjesproject, waarin vrijwillige Taalmaatjes worden gekoppeld aan een taalvrager. En in het tweewekelijkse Praatpuntcafé is iedereen welkom die wil oefenen met de Nederlandse taal en (nieuwe) buurtgenoten wil ontmoeten. Verder worden er allerlei activiteiten georganiseerd voor de kinderen van de lokale basisscholen.

Losgeslagen
Met deze brede opzet lijkt ook deze volledig door vrijwilligers gerunde bibliotheek dus in grote lijnen te voldoen aan de diverse functies die volgens de Bibliotheekwet van 2015 behoren bij een openbare bibliotheekorganisatie, samen te vatten onder de noemer ‘een bijdrage leveren aan de ontplooiing van de inwoners’.
‘Toch kunnen wij niet officieel erkend worden als openbare bibliotheek’, belicht de voorzitter. ‘Het voornaamste criterium waarop wij afwijken, is het feit dat wij geen enkele betaalde kracht hebben. Daardoor kan onze bibliotheek niet aangesloten zijn bij de Vereniging Openbare Bibliotheken. Dat betekent dat we ook niet kunnen deelnemen aan de campagnes van het CPNB, en dus ook geen PR-materiaal ontvangen en geen gratis boekjes krijgen in het kader van Nederland Leest. Dat vinden wij erg vervelend en eigenlijk onterecht. Geen VOB-lidmaatschap heeft ook consequenties voor de keuze van het automatiseringssysteem. De voor ons enige (financieel haalbare) optie is Aura Online, dezelfde bibliotheekapplicatie die ook op scholen wordt gebruikt. Deze software functioneert goed en we hebben een licentie voor onderhoud. Maar doordat Bibliotheek Alphen-Chaam niet gekoppeld is aan het VOB-netwerk, betekent dit voor onze leden dat ze via onze website geen boeken uit andere bibliotheken kunnen reserveren. Specifieke leeswensen worden wel door de balievrijwilligers genoteerd en zo mogelijk gehonoreerd in het aanschafbeleid.’

Intellectuele uitdaging
Iedere maand komt de Boekencommissie bijeen; vier personen met ieder een eigen aandachtsveld, die de actualiteit in de gaten houden. ‘Wij dienen ieder onze aanschafvoorstellen in’, vertelt Marianne, die naast het voorzitterschap ook actief is bij het aanschafbeleid. ‘In onderling overleg worden er maandelijks ongeveer 75 nieuwe boeken gekocht, zowel voor jeugd als voor volwassenen. Die bestellingen gaan via NBD Biblion, zodat de boeken volledig voorbereid voor de uitlening bij ons aankomen. We moeten ze alleen nog invoeren in ons systeem.’
Dat invoeren en in de kasten plaatsen van de nieuwe aanwinsten is een van de taken van de commissie Beheer die iedere donderdagmorgen bijeenkomt. De zes commissieleden (drie bestuursleden en drie andere vrijwilligers) verzorgen onder andere ook de sanering van de collectie en sturen aanmaningen aan mensen die hun geleende boeken te laat inleveren.
‘Het is een wekelijkse ochtend van activiteiten en samen koffiedrinken en bijpraten. Het spreekwoordelijke voorbeeld van het nuttige met het aangename combineren’, vindt Marianne. ‘Bibliotheek Alphen-Chaam blijft bestaan dankzij de structurele en trouwe inzet van een groep van zo’n 45 vrijwilligers met een diversiteit aan achtergrond en leeftijd. Het is een fijne groep mensen, de onderlinge energie is geweldig en intellectueel is het ook nog eens uitdagend’, benoemt ze haar eigen motivatie om – volgens planning – nog zeker een aantal jaren actief betrokken te blijven. Ook in het bestuur.
‘Het af- en toetreden van bestuursleden verloopt volgens een natuurlijk proces. We zijn met z’n zevenen in totaal en toevallig zijn er recentelijk drie nieuwe leden gestart. Het is handig dat ieder zijn eigen expertise meebrengt. Zo heeft een van ons een onderwijsachtergrond. Deze persoon onderhoudt het contact met de basisscholen in de gemeente. Iedere maandag komen de scholen naar onze bibliotheek om boeken in te leveren en nieuwe op te halen.’

Hoofdzaak
Bibliotheek Alphen-Chaam is vijf dagdelen per week geopend (waaronder een in de avond en een in het weekend). ‘De balie wordt bemensd door twee vrijwilligers, in een roulerend schema van acht mensen, begeleid door een coördinator. Al onze vrijwilligers worden, voordat ze aan de slag gaan, getraind door onze vicevoorzitter Ria Verkooijen. Zij maakt nieuwe mensen wegwijs in de bibliotheek en leert hen ook omgaan met het computersysteem. We hebben een zelfservicebalie, maar de vrijwilligers moeten wel in staat zijn om zo nodig hulp te verlenen of wat uitleg te geven. Ook het invoeren van nieuwe leden behoort tot hun takenpakket.’ Is er een specifiek functieprofiel voor de vrijwilliger? ‘Interesse, motivatie en … niet op je achterhoofd zijn gevallen!’

Uitgelezen
Marianne Nugteren zat al in het bibliotheekbestuur toen deze nog viel onder de Provinciale Bibliotheek Centrale. ‘Het grootste verschil is dat wij toen gemakkelijker literaire activiteiten in de avonduren konden organiseren. Tegenwoordig valt de opkomst soms wat tegen. Mensen lijken ’s avonds meer afleiding te hebben dan vroeger. Dat onze bibliotheek goed bezocht wordt overdag, en dat er veel wordt uitgeleend, vind ik fantastisch. Zelf kan ik al zo lang als ik me kan herinneren enorm genieten van lezen. Volgens mijn moeder had ik al snel de lokale kindercollectie in onze bibliotheek uit. Lezen is rustgevend, boeiend, verrijkend. Boeken laten je soms even een andere wereld beleven. Met veel plezier heb ik veel voorgelezen aan mijn kinderen en kleinkinderen. Mijn persoonlijke motivatie om tijd te investeren in het voortbestaan van de bibliotheek? Dat is de overtuiging dat zo veel mogelijk mensen de mogelijkheid moeten hebben om boeken te lenen dicht bij huis’, klinkt als uitgelezen PR.
Ook al zet iedereen zich, zoals dat heet ‘om niet’, ervoor in, evengoed kan bibliotheek Alphen-Chaam niet zonder financiële steun. ‘Gelukkig worden we af en toe gesponsord. Dat extra geld investeren we in de collectie. En bij de gemeente is de begroting voor het komende jaar alweer ingediend. We hopen ermee uit te komen, vooral in het licht van de sterk stijgende energiekosten. Als bestuur zijn we blij met wethouder Judith van Loon, die duidelijk erg betrokken is bij onze organisatie. Zij draagt de bibliotheek een warm hart toe en denkt mee over de toekomst. In haar vrije tijd is ze ook nog eens actief in onze voorleespool. En dankzij haar initiatief staan we nu in Bibliotheekblad.’

Gemeentelijke financiële ondersteuning draagt bij aan het voortbestaan van een bibliotheek. Dus als die subsidie drastisch vermindert, krijgt de bibliotheek een wankel toekomstperspectief. Tenzij er doelgericht een oplossing wordt bedacht om niet te eindigen op het spreekwoordelijke doodlopend spoor. Marianne Nugteren was – én is – een van de pleitbezorgers voor het voortbestaan van de bibliotheek in Alphen-Chaam. Inmiddels al ruim zes jaar in de functie van bibliotheekvoorzitter, vertelt ze graag hoe het is gelukt de boekenuitleen en nog veel meer activiteiten overeind te houden met louter vrijwilligers.