‘Je moet

verrassende

dingen doen

om de aandacht

van reizigers 

te trekken!’

Karlijn Mulder (community librarian):
‘We bieden de nieuwste titels, en kijken goed naar de uitleencijfers, zodat we weten welke boeken populair zijn.’

De Stationsbibliotheek op Arnhem Centraal

Van Tol stond aan de wieg van de Stationsbibliotheek Haarlem, die in 2021 na 10 jaar zijn deuren sloot, terwijl Mulder voor de Arnhemse bibliotheek Rozet in mei 2022 een bibliotheek in de StationsHuiskamer op Arnhem Centraal opende.
‘Ruim vijftien jaar terugkwam bij ProBiblio het idee op dat stations aantrekkelijke locaties zijn voor het aanbieden van bibliotheekdiensten’, vertelt van Dick van Tol, die voor Probiblio activiteiten van bibliotheken op stations en op Schiphol coördineert.
De eerste pogingen om met de NS samen te werken mislukten, omdat de NS de bibliotheek toen alleen zag als een partij om ruimte aan te verhuren op kleine stations waar geen loketten en wachtkamers meer waren.’ Maar toen Van Tol in 2008 opnieuw bij de NS aanklopte was de NS enthousiast, en dat zijn ze nog steeds, benadrukt Van Tol. ‘Sinds 2008 ziet de NS ons niet meer alleen als huurder, maar ook als een partij die bijdraagt aan de kwaliteit en variëteit van stationsvoorzieningen. Bibliotheken sluiten goed aan bij de activiteiten voor leesbevordering die de NS sponsort, zoals de Boekenweek en de NS Publieksprijs. De NS wil tegen aantrekkelijke prijzen graag ruimtes verhuren aan bibliotheken. Daarnaast willen ze bibliotheekactiviteiten op stations organiseren, waarmee bibliotheken kunnen laten zien hoe ze zich ontwikkeld hebben tot brede educatieve en maatschappelijke instellingen.’
 
Behoeftenonderzoek
De NS en Probiblio deden in 2008 samen behoeftenonderzoek dat veelbelovende inzichten opleverde. Zo bleek uit drie panelavonden met NS-klanten dat reizigers vooral interesse hadden in nieuws en actualiteit en dat ze snelle en makkelijke service wilden. Ze wilden boeken kunnen lenen en terugbrengen op alle stations. Uit kwantitatief onderzoek onder NS-klanten bleek bovendien dat 54% van de respondenten belangstelling had voor bibliotheekvoorzieningen op stations. Verder viel op dat er onder de belangstellenden relatief veel mannen waren, en dat hoe jonger en hoe hoger de opleiding, hoe groter de belangstelling was. Van de respondenten die aangaven de Stationsbibliotheek zeker te willen gebruiken, bleek 54% nog geen lid te zijn van een bibliotheek. Dat was voor de NS en ProBiblio voldoende reden om een pilot te starten.

Eigentijdse inrichting
Een projectgroep met vertegenwoordigers van de bibliotheken Haarlem, Gouda, Den Haag, Schiedam en Rotterdam ging aan de slag met het uitwerken van het concept ‘de Bibliotheek op het station’. Van Tol: ‘Onze ambitie was om een keten te realiseren met een actueel aanbod en een snelle service. De projectgroep koos voor een bibliotheek op basis van retailprincipes. ‘We wilden met een eigentijdse inrichting en een sterk op actualiteit gerichte collectie een nieuw publiek met relatief veel jongeren en mannen trekken – en laten zien dat de bibliotheek innovatief en aantrekkelijk is.’
Nadat de NS dit concept had goedgekeurd, werd het prachtige vroegere telegraafkantoor op het middenperron van Station Haarlem als locatie voor een tweejarige pilot gekozen. ‘Probiblio werd projectmanager. We hebben samen met de Bibliotheek Zuid-Kennemerland de formule uitgewerkt en de organisatie en financiën ingericht. Het principe van snelle, makkelijke dienstverlening is fysiek uitgewerkt in vijf zones op basis van beschikbare tijd: van heel snel je boek inleveren en door frontale plaatsing makkelijk een nieuw boek kunnen kiezen tot en met een halfuur vertraging overbruggen. Om lenen interessant te maken voor mensen die geen bibliotheeklid waren, konden mensen ook per item lenen.’ Op 8 augustus 2011 opende de Bibliotheek op het station Haarlem. ‘We kregen erg veel positieve publiciteit’, herinnert Van Tol zich. ‘Bibliotheek Zuid-Kennemerland werd opeens gezien als een vooruitstrevende instelling, en ook het imago bij het publiek verbeterde.’ Na de geslaagde pilot nam de Bibliotheek Zuid-Kennemerland de Stationsbibliotheek in 2013 over en runde deze tot juli 2021. Van Tol: ‘De vestiging is gesloten vanwege de stevigere keuze van de Bibliotheek Zuid-Kennemerland voor niet-zelfredzame burgers. Doordat de stationsbibliotheek achter de stationspoortjes zat, was deze niet laagdrempelig genoeg.’

Goedkoper concept
Door de financiële crisis lukte het niet om meer stationsbibliotheken op te zetten. Van Tol ontwikkelde daarom samen met de NS en enkele bibliotheken een goedkoper concept ‘de Bibliotheek op het station 2.0’. Hierin zit de bibliotheek op het station in bij een andere voorziening, zoals een StationsHuiskamer, en wordt er gewerkt met een kleinere collectie en minder personeel. Met dit 2.0-concept ging in 2017 een Bibliotheek op het station op Rotterdam Centraal van start die nog steeds goed wordt gebruikt.
Toch is mensen binnenkrijgen in een bibliotheek op een station of vliegveld niet makkelijk, weet Van Tol. ‘Je moet het echt vet presenteren, want mensen zijn daar met een ander doel. Ze zijn vaak gestrest. Je moet gekke, verrassende dingen doen om hun aandacht te trekken. In Haarlem kwam een deel van de reizigers nooit in de vleugel van het station waar de bibliotheek zat. Daarom hebben we bijvoorbeeld in die andere vleugel een leegstaande winkel beplakt met een levensgrote afbeelding van het interieur van de stationsbibliotheek en een routebeschrijving.’

De allernieuwste boeken
‘Dick heeft bij Rozet het idee voor een bibliotheek op Arnhem CS geopperd’, vertelt Mulder, die sinds februari 2022 bij Rozet werkt. ‘Onze hoofdvestiging zit, samen met enkele andere culturele instellingen, in een groot statig gebouw en ligt op zo’n kilometer van het station. We merken dat mensen die wat meer te besteden hebben vaak in het gebouw komen, want hun kinderen volgen er cursussen en er zijn culturele evenementen. We hebben gekeken welke mensen langs ons gebouw lopen op weg naar het station en niet bij ons binnenlopen. Dat zijn de mensen die met het openbaar vervoer naar hun werk of naar school gaan. Die hebben haast en willen makkelijke, snelle dienstverlening, en de allernieuwste boeken. Bovendien wil Rozet niet alleen een plek zijn voor het lenen van een boek, maar ook een sociale ontmoetingsplek. Een bibliotheek in de StationsHuiskamer past goed in onze visie. Zo’n horecagelegenheid geeft reuring en je kunt er lekker zitten lezen.’

Young Adult-literatuur
Rozet hoopt dat door deze bibliotheek op het station meer mensen gaan lezen. Mulder: ‘We bieden de nieuwste titels, en kijken goed naar de uitleencijfers, zodat we weten welke boeken populair zijn. We werken nauw samen met Walter Jansen van de Arnhemse boekhandel Het Colofon. Hij laat ons weten welke boeken in trek zijn. Hij merkte dat er erg veel vraag is naar Engelse Young Adult-literatuur. Die bieden wij nu, en dat loopt “als een trein”.’
Het bezoek loopt goed, maar zakt soms wat in, ziet Mulder. ‘Om nieuwe mensen te trekken organiseren we activiteiten. Zo was er een voordracht van de romantische reizigersoproepjes van de NS-Hartkloppingen website en hielden we een aantal concertjes vanuit de Popronde Arnhem. En zijn er regelmatig voordrachten. Er komen vooral forenzen en studenten. Er zijn ook mensen die op de eerste plaats voor de StationsHuiskamer komen die nu af en toe een boek meepikken en lid worden. Ik zou het fantastisch vinden als er een keten komt van stationsbibliotheken door het hele land, en je overal boeken kunt lenen en ze op ieder station ook weer kunt inleveren.’