Een overzicht van XS4ALL-homepages in het jaar 2000.

Unesco startte ooit het wereldwijde Memory of the World-programma om aandacht te vragen voor de conservering en bescherming van waardevolle archieven, bibliotheekcollecties en individuele werken tegen verwaarlozing, verval of soms zelfs opzettelijke vernietiging. Opname in het register helpt om mensen bewust te maken van het belang van kwetsbaar documentair erfgoed voor het collectieve geheugen van de mensheid.
Om het dertigjarig bestaan van het Unesco-programma te vieren is het Nederlandse Memory of the World Register in het leven geroepen. In dit register staan geschreven documenten met een bijzondere inhoud en grote erfgoedwaarde voor de Nederlandse cultuur. Het register bevat uitzonderlijk erfgoed met een krachtige Nederlandse uitstraling en bestaat uit documenten van de middeleeuwen tot aan onze tijd. De Nederlandse webcollectie XS4ALL-homepages is het eerste born digital (digitaal geboren) erfgoed ter wereld dat deze Unesco-status heeft gekregen.

Vluchtig erfgoed
Websites zijn als digitale publicaties niet meer weg te denken uit ons leven. Een groot deel van onze samenleving speelt zich inmiddels af in het digitale domein. Vrijwel elk moment van de dag bezoeken we een website om informatie te verzamelen, een reis te plannen, iets te kopen of wat al niet. Het belang van het wereldwijde web als verzamelplaats van digitale documenten is inmiddels zo groot geworden, dat we ons bijna niet meer voor kunnen stellen dat we ooit naar de bibliotheek moesten om informatie op papier te zoeken, het reisbureau bezochten om een reis te boeken en de Wehkampgids de enige manier was om thuis vanaf de bank iets te bestellen.
Desondanks is het web als medium vluchtig: de gemiddelde webpagina staat maar 90 dagen online en het grootste deel van ons online erfgoed is inmiddels weer offline gegaan. Juist daarom is het van belang om websites als historische bron veilig te stellen in de bibliotheek, met name die sites en homepages die in de begintijd van het wereldwijde web werden gemaakt. Unesco heeft dit belang door de XS4ALL-homepages op te nemen in het Nederlandse Memory of the World Register nu onderkend.

Allereerste sites
De KB wil als nationale bibliotheek zo veel mogelijk bewaren van wat is gepubliceerd van en over Nederland, zowel op papier als digitaal. Het Nederlandse web is een van de oudste en grootste nationale webdomeinen van de wereld en heeft belangrijke waarde als toekomstig documentair erfgoed. Daarom verzamelt de KB sinds 2007 websites in haar webcollectie en zijn er inmiddels bijna 23.000 sites geselecteerd om te bewaren in de Nederland-collectie.
Daarnaast stelt de KB speciale collecties samen met een specifiek thema om zo bepaalde fenomenen van de digitale cultuur en het verleden in samenhang te kunnen bewaren, zoals religie en levensbeschouwing, LHBT+, maatschappijkritiek en webarcheologie. Dat laatste is een verzameling met websites uit de beginperiode van het Nederlandse web. De eerste sites en homepages die toen verschenen, noemen we ook wel ‘webincunabelen’ of ‘webwiegendrukken’, omdat het digitale publicaties op het web zijn die nog de sporen bewaren van de papieren voorgangers die als voorbeelden dienden. Oude websites hebben vaak een ‘papieren’ achtergrondplaatje, een ‘hoofdstukindeling’ of paginanummers, en soms zelfs een ringband, alsof we naar een analoog document op een scherm zitten te kijken.
De webincunabelen ontstonden in het begin van de jaren ’90. XS4ALL was een van de eerste internetproviders waar gewone mensen vanaf 1994 een homepage konden publiceren op het web. Dit was een historisch moment, omdat mensen voor het eerst in de geschiedenis, zonder tussenkomst van een overheid, een uitgeverij of een krantenredactie, aan een wereldwijd publiek kenbaar konden maken wat ze te zeggen hadden. Het gewone werd daardoor bijzonder. De inhoud van die sites ging over het dagelijks leven van heel gewone mensen en over onderwerpen die zij belangrijk vonden. En dat in een tijd waarin sociale media nog niet bestonden en deze manier van digitaal publiceren helemaal nieuw en vooral heel spannend was.

Pionierspodia
De onwennigheid van de makers is af te lezen aan die eerste experimenten op het web. Ook nieuwe groepen die tot dan toe vrijwel geen toegang tot massamedia hadden gehad, konden nu hun stem laten horen. Zo kregen voor het eerst in de geschiedenis kinderen, mensen met een handicap of met andere etnische, culturele of seksuele achtergronden een platform om zich zichtbaar te maken of hun mening te uiten. De wereld zou nooit meer hetzelfde zijn.
Voor het eerst verschenen: een 3D-huis op een homepage, de voorloper van de virtuele wereld Metaverse die nu wordt gebouwd, de oudste digitale literaire tijdschriften, de vroegste webkunstwerken, de eerste webwinkels en sites van politieke partijen, maar ook vroege websites van boerderijen, notarissen en andere bedrijvensites. De KB-webcollectie met deze homepages bevat daarom unieke bronnen van het begin van de digitale geschiedenis en cultuur van Nederlanders.
De webcollectie XS4ALL-homepages is de grootste met elkaar samenhangende digitale erfgoedcollectie uit de beginperiode van het Nederlandse web die in vrijwel ongewijzigde vorm bewaard is gebleven in een bibliotheekcollectie. De pagina’s zijn tussen 2019 en 2021 zorgvuldig geselecteerd en duurzaam opgeslagen door de KB in haar digitale collectie. Hierdoor zijn de sites unieke geschiedenisbronnen van een belangrijke culturele ontwikkeling die tot op de dag van vandaag voortduurt in de digitale wereld.

Naschrift / bronnen
De XS4ALL-webcollectie kan door leden worden aangevraagd en ingezien in de leeszaal van de KB nationale bibliotheek in Den Haag. Meer lezen?

Beschrijving van de webcollectie

Aankondiging van Unesco

Over webarchivering in het algemeen

Het verleden van Webarchivering bij de KB (deel 1/3)

Webarchivering bij de KB vandaag de dag (deel 2/3)

De toekomst van Webarchivering (deel 3/3)

Op 1 november 2022 werd in Den Haag wereldwijde bibliotheekgeschiedenis geschreven. Een zorgvuldig gearchiveerde verzameling XS4ALL-homepages uit de collectie van de KB nationale bibliotheek werd op die dag opgenomen in het Nederlandse Memory of the World Register van Unesco. Niet eerder werd aan digitaal erfgoed die eervolle status toegekend.

DEEL 3

DEEL 2

DEEL 1 

Het verleden van Webarchivering bij de KB