Over de grens
De focus van Book Bunk beperkt zich niet tot Nairobi. Van de in totaal 47 counties (provincies) in Kenia zijn er inmiddels al 34 benaderd voor een vernieuwingsproject van de aldaar gevestigde openbare bibliotheken. ‘Van al onze activiteiten maken we een checklist, die als handleiding kan dienen voor nieuwe projecten op andere plekken’, vertelt Wanjiru. Om zelf geïnspireerd te raken, maakte zij onlangs een ronde langs bibliotheken in Scandinavië, de VS en Nederland.

‘Jaloers, boos, maar ook geïnspireerd’, omschrijft ze de mix aan emoties die ze voelde bij het zien van al die mogelijkheden in andere landen. ‘De eerste vraag die door mijn hoofd speelde, was: waarom hebben wij dat niet? Maar bij het zien van dat rijke aanbod, raakte ik ook gemotiveerd om me nóg meer in te spannen om dit ook in Kenia voor elkaar te krijgen. Door een internationale lobby bijvoorbeeld. Het is geen kortetermijnwerk waarmee ik nu bezig ben. En als ik er in de verre toekomst ooit mee stop, moet er wel iemand mee doorgaan.’

In Nederland bezocht ze, samen met Erik Boekesteijn, bibliotheken in Den Haag, Delft en Rotterdam. Van in het oog springende zaken maakte ze foto’s, maar bepaalde indrukken zitten nog ferm in haar hoofd.

Zoals hoe de boeken op kleur stonden gesorteerd op de kinderafdeling in Delft. En de amfitheateropstelling in Rotterdam. ‘Hier viel me ook op hoe rustig het was op de bovenste verdieping. Steeds als je wat afdaalde, werd het lawaaieriger. Zo kan iedereen zelf de beste plek kiezen.’

Zonzijde
De grootsheid van sommige bibliotheken deed Wanjiru een beetje denken aan een ‘shopping mall’. En de brede range aan activiteiten, georganiseerd in de bibliotheken, is iets wat nu ook in Kenia in praktijk wordt gebracht. ‘Van oudsher lag de prioriteit binnen onze bibliotheken op academisch niveau. Studenten komen naar de bibliotheek om er te studeren. Maar we doen ons best om een bredere doelgroep te bereiken. Zo organiseerden we gedurende twee maanden een theeochtend met koekjes om moeders en hun kinderen te laten kennismaken met de bibliotheek. Binnenkort starten we met het aanbieden van elke dag een maaltijd. En er komen trainingsprogramma’s, bijvoorbeeld voor mensen die beter willen leren schrijven of zelfs schrijver willen worden. En natuurlijk kunnen mensen bij de bibliotheek terecht voor hulp bij specifieke vragen, want een bibliotheek is er ook voor het oplossen van allerhande problemen’, luidt de weerklank van de nét gemaakte oriëntatiereis.

Naast een aantrekkelijke boekencollectie heeft een moderne bibliotheek een breder cultureel aanbod, vindt Wanjiru, zoals film of theater. ‘Zo is het voor iedereen leuk en aantrekkelijk om naar de bibliotheek te komen. Ons streven is het creëren van “paleizen” waar iedereen zich welkom voelt.’

De nieuwsgierigheid van buurlanden als Tanzania en Rwanda is ook al geprikkeld. ‘We zijn er nog lang niet, maar het is mooi als wij in deze regio een beetje een voortrekkersrol kunnen vervullen.’ De bibliotheek verdient in Afrika een zonnige toekomst! En de tijd dat Afrikaanse kinderen louter leerden lezen vanaf een schoolbord en een krijtje behoort daarmee tot een ver verleden.

Een schoon toilet en momenten van rust
Toen Wanjiru een paar jaar later terugkeerde naar huis, kwam ze toch weer bij de McMillan Memorial Bibliotheek terecht. ‘In verband met een tekst die ik schreef voor de “Commonwealth Writers” (het culturele initiatief van de Commonwealth Foundation om schrijvers in het Gemenebest te inspireren, ontwikkelen en verbinden, red.).

Toen ze constateerde dat er niets veranderd (lees: verbeterd) was in de omstandigheden in die bibliotheek, was het tijd voor actie. Samen met Angela Wachuka (met wie ze eerder had samengewerkt in haar periode als organisator van evenementen) startte Wanjiru een onderzoek naar de behoeften van de lokale bevolking.

‘Alvorens concrete stappen te zetten, wilden we weten waaróm de mensen naar de bibliotheek willen komen. Wat hopen ze daar te vinden?’ De antwoorden bleken enigszins verrassend. Op nummer één stond: een schoon toilet! Verder wifi, muziek en verlengde openingstijden.

Veel mensen beschouwen de bibliotheek als een goede plek om te lezen of te studeren. Of om even te reflecteren, na de werkdag en vóór terugkeer naar huis. Nairobi is een drukke, rumoerige stad, dus momenten van rust zijn méér dan welkom.’

En boeken? Werden die niet genoemd als drijfveer om naar de bibliotheek te gaan?

‘Vaak vinden de mensen hier in de bibliotheken niet de boeken die ze zoeken. Er staat hier vooral Engelstalige literatuur, en er is maar een relatief kleine collectie van Afrikaanse schrijvers. Zelf las ik vroeger in mijn schooltijd bijvoorbeeld “Romeo en Julia”. Het is leuk en interessant om Shakespeare te lezen, maar uiteindelijk zoek je ook iets waarin je jezelf herkent.’

Voor de herziening van de boekencollectie wordt gestreefd naar een mix van literair aanbod uit twee werelden. Zelf heeft Wanjiru er actief aan bijgedragen om meer Keniaanse literatuur in de bibliotheekkasten te krijgen met haar in 2019 verschenen debuutroman, The Havoc of Choice, inmiddels ook vertaald in het Arabisch. Ze werkt nu aan haar tweede boek, maar is ook druk bezig met de heropbouw van een goed bibliotheeknetwerk in Kenia.

Adoptie
Gedreven door hun gemeenschappelijke liefde voor literatuur hebben Wanjiru en Angela in het najaar van 2017 Book Bunk opgericht. Onder die noemer hebben ze een halfjaar later een belangrijk contract gesloten met de Nairobi City County government: Book Bunk adopteerde drie openbare bibliotheken in Nairobi.

Wanjiru: ‘In een land waar noodgedwongen lastige financiële afwegingen moeten worden gemaakt, wordt aan ziekenhuizen en scholen vaak meer belang gehecht dan aan bibliotheken. Maar uiteraard zijn die ook belangrijk.’ Met deze gedachte in het achterhoofd is ze blij dat Book Bunk officieel de aansturing heeft overgenomen van de eerder genoemde McMillan Memorial Library, de Eastlands Library (vooral populair bij bezoekers in de categorie Young Adults) en de kleinere Kaloleni Library (vooral gericht op jonge kinderen).

De restauratie van de Kaloleni-bibliotheek is afgerond in de zomer van 2020, en het jaar daarna is ook de nieuwe versie van de Eastlands-bibliotheek opgeleverd. Nu ligt de aandacht bij de McMillan Memorial, ‘het vlaggenschip’ aldus Wanjiru. ‘Voor de restauratie en herinrichting van deze bibliotheek is heel veel geld nodig. Fondsenwerving is een belangrijk aandachtspunt, want zonder voldoende financiële middelen valt er weinig te realiseren. Slechts een klein gedeelte van de sponsoring is afkomstig uit ons eigen land. Wij krijgen gelukkig internationaal support, zoals vanuit de Verenigde Arabische Emiraten en de British Council.’ (Een internationale organisatie die educatieve mogelijkheden en culturele relaties bevordert tussen het Verenigd Koninkrijk en de rest van de wereld).

Toekomstmuziek
Ze zit op haar balkon, omringd door planten, met vogelmuziek op de achtergrond, Wanjiru Koinange. Op haar laptop naast de thermosfles checkt ze desgevraagd even de actuele temperatuur.

‘Twintig graden, en dit is nota bene midden in onze winter.’

Het lijkt jaloersmakend, zo’n klimaat. Maar andersom is er ook aanleiding voor wat afgunst, bijvoorbeeld over de staat van dienstverlening van de bibliotheken. Wanjiru is nét terug van een zakelijke inspiratiereis langs bibliotheken in Denemarken, Noorwegen, de Verenigde Staten (New York en Austin) en Nederland.

‘Ik ging ook naar Amsterdam vanwege het concert van Beyoncé in de Johan Cruijff Arena, half juni’, vertelt ze eerlijk. ‘In Denemarken kwam ik toevallig in contact met Erik Boekesteijn van de Koninklijke Bibliotheek. Toen ik hem vertelde over ons project Book Bunk, opgericht om oude Keniaanse bibliotheken een nieuw leven te geven, bood hij aan om me een aantal Nederlandse bibliotheken te laten zien. Die uitnodiging heb ik graag aangenomen.’

Zeep
Wanjiru’s verlangen om zich méér te verdiepen in bibliotheken ontstond in 2012. Ook vóór die tijd vond ze bibliotheken al belangrijke instituten in de maatschappij, maar in dat jaar kreeg ze het verzoek een literair festival in Nairobi te organiseren. Een bibliotheek leek haar een toepasselijke locatie. Maar zodra ze de McMillan Memorial Bibliotheek binnenstapte, begreep ze meteen dat deze plek geen goede optie was.

‘Zo’n rotzooi. Overal boeken op de grond. Alsof er sinds het gebouw was opgeleverd en de boeken in de kasten waren gezet, geen enkel onderhoud meer was gepleegd. Een complete chaos!’

De in 1931 geopende McMillan Memorial is de oudste openbare bibliotheek van Nairobi, en altijd in gebruik gebleven. Ondanks de erbarmelijke omstandigheden – geen wifi, geen elektriciteit, geen schoon toilet (‘De medewerkers kochten van hun eigen geld soms zeep om een beetje schoon te maken.’) – bleven de bezoekers komen. Alleen tijdens de coronaperiode was de bibliotheek een tijd gesloten.

Wanjiru nam letterlijk afstand. Voor het behalen van haar master in Creative Writing aan de Universiteit van Kaapstad woonde ze een aantal jaren in Zuid-Afrika.

‘In die jaren is mijn liefde voor bibliotheken verder gegroeid. Ik zat daar vaak in de bibliotheek te schrijven, het was een heerlijke, rustige plek. Een wereld van verschil met de situatie in Nairobi.’

Paleizen voor ‘the people’

De Keniaanse Wanjiru Koinange is schrijfster én restaurateur van oude, vervallen bibliotheken. Die twee functies lijken logisch in elkaars verlengde te liggen, maar toen ze ruim tien jaar terug een van de verwaarloosde bibliotheken in Nairobi (McMillan Memorial) binnenstapte, was dat in een nóg andere rol, namelijk als organisator van evenementen. De door haar beoogde locatie voor een literair festival werd uiteindelijk niet de hiervoor geplande bibliotheek (‘It was heart breaking, the state of that building’), maar wakkerde wel het vuur aan voor de wederopbouw van het Keniaanse bibliotheekleven en de bijbehorende gebouwen. Inmiddels is er veel gebeurd, en Wanjiru kwam ook in Nederland inspiratie opdoen.