Maryam:

‘We worden aangevallen door een trol! – Versalia pakt een pijl uit haar pijlenkoker, terwijl ze haar elvenboog aanspant streelt de pees zachtjes langs haar puntige oren’

Ben:

‘Mijn character wordt een beetje moe van al die combat. – Garrus stapt naar voren: ‘Wees niet bevreesd mijn wrattige vriend, ik ben een priester van de Zilveren Vlam en het is enkel haar spirituele warmte die ik kom brengen in dit koude en verlaten land.’

‘Uit het ravijn komt een angstaanjagend wezen omhoog klimmen, hij heeft grote wratten op zijn neus en hij stinkt naar rotte eieren.’

Dungeonmaster:

Bronvermelding

1. Dungeons and Dragons and Literacy: The role tabletop role-playing games can play in developing teenagers'literacy skills and reading interests. Kaylor, Stefanie L. B. University of Northern Iowa : UNI Scholarworks, 2017, Vol. 2017. https://scholarworks.uni.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1195&context=grp

2. Evaluation of a Role-Playing Game to Improve Socials SKills for Individuals with ASD. Helbig, Kate A. 1673, University of Soutern Mississippi : The Aquila Digital Community, 2019, Vol. 2019. https://aquila.usm.edu/dissertations/1673/

3. Exploring Mental Dungeons And Slaying Psychic Dragons: An Exploratory Study. Sargent, Michael Stansfeld. Northampton, Massachusetts : Smith Scholarworks, 2014, Vol. 2014. https://scholarworks.smith.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1914&context=theses

4. Perceptions Of Skill Transference From Dungeons & Dragons To Personal, Social and Work Life. Mackey, Christa N. University of Arizona Global Campus : ProQuest LLC, 2022. https://www.academia.edu/95264016/PERCEPTIONS_OF_SKILL_TRANSFERENCE_FROM_DUNGEONS_and_DRAGONS_TO_PERSONAL_SOCIAL_AND_WORK_LIFE

Deze kernachtige beschrijving van de didactische potentie van D&D kent in de waaier aan wetenschappelijke literatuur vele toepassingen. Zo geven testpersonen bijvoorbeeld aan dat ze beter in staat zijn om bepaalde sociale en leidinggevende vaardigheden in het dagelijks leven in te zetten, dat ze door het maken van een gedeeld verhaal zich beter kunnen inleven in iemand anders en dat ze door het zich bewust worden van de drijfveren van hun personage ook bij het voeren van hun eigen interne dialoog beter op zichzelf kunnen reflecteren. Een ander bemoedigend resultaat is dat D&D jongeren helpt om problemen op te lossen die met lezen, praten en luisteren te maken hebben, wat in de meeste gevallen leidt tot toegenomen leesgedrag. Het mag dus duidelijk zijn dat het spelen van ttrpg’s zoals D&D van positieve invloed op de persoonlijke ontwikkeling is, of, om met de woorden van onderzoekster Stephanie Kaylor te spreken: ‘From the participants descriptions’ of building friendships to overcoming dyslexia to writing complete screenplays, there’s no way to predict how playing TTRPG will influence any one teenager’s life, but doing so should be welcomed and encouraged.’

Een fantasievolle netwerkagenda
Momenteel bevindt de programmering in Nederlandse bibliotheken rondom D&D zich nog in de pioniersfase. De initiatieven die worden ondernomen zijn vaak afhankelijk van het enthousiasme van individuele bibliotheekmedewerkers. Kennisverspreiding binnen de sector loopt via een bieb-2-bieb-groep die grotendeels informeel is georganiseerd. Tegelijkertijd is iedere collega die ik spreek die met dergelijke programmering werkt enthousiast over de mogelijkheden en staan ze vaak te trappelen om ermee aan de slag te gaan. Wat hierbij echter vaak ontbreekt is een integrale aanpak die op een duidelijke strategie is gebaseerd. Hierdoor is er in de regel geen breed draagvlak voor D&D, hetgeen wel nodig is om bestaande projecten te kunnen borgen en nieuwe projecten op te starten. Dit is vooral zonde omdat zo’n aanpak eigenlijk al enige tijd voorhanden is. Maatschappelijke opgaven die zijn opgesteld in de netwerkagenda, zoals het stimuleren van taalontwikkeling en leesplezier bij kinderen en jongeren, het creëren van nieuwe collectievormen op basis van de OF/BY/FORALL-methodiek en het bevorderen van 21^ste-eeuwse vaardigheden, of het anderzijds faciliteren van persoonlijke ontwikkeling, kunnen momenteel allemaal opgepakt worden met het materiaal dat binnen onze branche op het gebied van D&D-programmering beschikbaar is.

D&D is hierbij natuurlijk geen wondermiddel en uiteraard zijn er al bestaande initiatieven die op deze gebieden ook hun toegevoegde waarde hebben. Het is echter wel van belang dat we als bibliotheekbranche ons realiseren dat er op D&D-avonden niet zomaar een vreemde hobby wordt uitgeoefend die toevalligerwijs jongeren naar de bieb trekt en daarom maar moet worden getolereerd. Op deze avonden wordt aan een vorm van verhaalbeleving gewerkt die misschien nog wel beter dan een boek aansluit bij de vaardigheden die jongeren nodig hebben om zich op hun toekomst voor te bereiden. Wanneer deze praktijk daarom wordt geïntegreerd in de strategie die de branche de komende jaren gaat volgen, kunnen ttrpg’s zoals D&D veel meer zijn dan een hobby. Zodra de bestaande initiatieven op dit gebied worden omarmd en dit bibliotheekmiddel uitgebreider aan beleidstafels ter sprake komt, zijn het niet alleen maar Orks en Goblins die tijdens D&D worden verslagen, maar kunnen we ook oudere vijanden zoals ontlezing en een achteruithollende leesvaardigheid te lijf gaan.

Een belangrijke rol in deze ttrpg’s is vaak weggelegd voor de dungeonmaster of gamemaster, een speler die een bijzondere rol vervult omdat hij of zij als een soort verhalenmeester de omgeving schetst waarin de personages zich bewegen. Deze dungeonmaster is tijdens het spel zowel scheidsrechter als verhalenverteller en zorgt ervoor dat de andere spelers helden van het verhaal kunnen worden wanneer ze met behulp van de juiste dobbelsteenworpen moeilijke obstakels weten te overwinnen. In de bibliotheken van Biblionet Groningen hebben we ervoor gekozen om een korte cursusreeks te ontwikkelen om geïnteresseerden voor de rol van dungeonmaster klaar te stomen. Deze dungeonmasterclass zorgt er vervolgens voor dat we genoeg mensen in ons netwerk hebben die de kennis en vaardigheden bezitten om de spelgroepen te begeleiden.

Een speeltuin voor je masker
Hoewel D&D vaak als een spel wordt beschouwd, valt er, zeker vanuit bibliotheekperspectief, eigenlijk net zo goed te beweren dat D&D geen spelvorm maar juist een boekvorm is. Veel typische elementen van een spel vind je bijvoorbeeld niet terug bij D&D, er zijn bijvoorbeeld geen duidelijke winnaars en verliezers, er is geen competitie tussen de spelers onderling en je hoeft geen gebruik te maken van een spelbord. Tegelijkertijd vind je veel typische elementen van een boek wel terug bij D&D, zo draait het bijvoorbeeld om personages die zich ontwikkelen, wordt er altijd een verhaal gecreëerd en kan het in verschillende genres worden gespeeld (naast fantasy is bijvoorbeeld ook science fiction erg populair).

Dat D&D zo dicht bij het voor ons bibliotheekmedewerkers zo bekende boek ligt, verklaart waarschijnlijk ook waarom de positieve effecten van het spelen van D&D vergelijkbaar zijn met de positieve effecten van het lezen van een boek. Hoewel het wetenschappelijk onderzoek naar D&D nog in de kinderschoenen staat en er vooral kwalitatieve studies naar dit fenomeen zijn verricht, zijn de onderzoeksresultaten opzienbarend. Om de resultaten van deze onderzoeken kernachtig samen te vatten, dienen we te beseffen dat mensen het beste leren wanneer ze net aan de rand van hun comfortzone staan. Wanneer we in een beangstigende ruimte zijn slaan we dicht en wanneer we in een bekende ruimte zijn leren we niks nieuws. Het is juist in het grensgebied van wat nog net veilig maar niet bekend is waar we nieuwe dingen leren. En laat het nu juist dit grensgebied zijn dat in D&D en andere ttrpg’s op een creatieve manier wordt neergezet. Wanneer spelers hun D&D-personages maken creëren ze een masker voor zichzelf dat ze zo eigenaardig mogen maken als ze zelf willen; de enige begrenzing is je eigen fantasie. Vervolgens draait het spelen van D&D om het gegeven dat deze maskers tijdens het spel volledig serieus worden genomen. In een wereld waarin we ook in het ‘echte’ leven vaak een masker dragen en waarbij het dragen van deze maskers ook nog eens flink ingewikkeld kan zijn, ervaren spelers van D&D het als bevrijdend om een ruimte te hebben waarin ze met hun maskers kunnen experimenteren. Een ruimte waarin hun personages kunnen spelen met de rol die ze hebben en waarbij het gebruik van de vaardigheden waar ze al dan niet goed in zijn wordt beslist door een simpele dobbelsteenrol.

Bij Biblionet Groningen hebben we bijvoorbeeld de afgelopen jaren op zes verschillende locaties community’s van verschillende grootte opgestart die met regelmaat bij ons spelen. Met de hulp van een actieve bieb-2-bieb-groep is op een vergelijkbare manier door heel Nederland pionierswerk verricht om D&D een vast onderdeel van het bibliotheekaanbod te laten worden. Veel bibliotheken hebben hierbij bijvoorbeeld de mogelijkheden ontdekt die D&D voor de programmering in een MakersLab biedt, en er is zelfs mondjesmaat geëxperimenteerd met het opnemen van D&D in scholenprogramma’s.

Helaas weten nog steeds veel mensen niet wat D&D inhoudt. Niet iedere bibliotheekmedewerker is bijvoorbeeld bekend met dit fenomeen, laat staan dat iedere collega weet wat de positieve effecten zijn van het spelen van dit spel op de persoonlijke ontwikkeling. Wetenschappelijk onderzoek, dat veelal in de Verenigde Staten is gedaan, toont aan dat de mogelijkheden die D&D biedt het bij uistek geschikt maakt om het als bibliotheekactiviteit te beschouwen. Ik hoop daarom de potentie van dit spel voor het bibliotheekwerk te laten zien zodat de collega’s die niet weten wat een Ork of een Goblin is zich in ieder geval een beeld kunnen vormen van wat er tijdens een D&D-avond gebeurt.

Van oorlogsspel naar verhalenspel
Toen Gary Gygax in 1974 samen met zijn collega Dave Arneson Dungeons and Dragons ontwikkelde had hij waarschijnlijk niet kunnen voorzien wat hij had ontketend. Gygax en Arneson waren spellenmakers die zich tot dan toe vooral op miniatuur oorlogsspellen hadden toegelegd, spellen waarbij de spelers als een soort Pruisische generaals miniatuurpoppetjes over een terrein moeten verplaatsen om elkaar te verslaan. Deze spelsoort heeft haar wortels in de moderne oorlogsvoering, maar Gygax was daarentegen vooral geïnteresseerd in de fantasyboeken uit zijn jeugd, boeken zoals de Lord of the Rings die weinig met de moderne tijd van doen hadden en juist werelden schetsten waarin fantasiewezens het voor het zeggen hebben. Hij bedacht daarom Dungeons and Dragons als een variant op dit soort oorlogsspellen waarbij er voor de spelers meer ruimte was om een eigen verhaal rondom hun miniatuurtjes te verzinnen. De rest van de geschiedenis van D&D kan eigenlijk worden begrepen als het steeds belangrijker worden van deze verhalende kant van dit spel. Vandaag de dag komen spelers van D&D voornamelijk bij elkaar om samen een verhaal te maken waarin het ‘schaken’ met miniatuurtjes alleen nog een kleine rol vervult. Met D&D is op deze manier een nieuw spelgenre ontstaan dat wordt aangeduid als tabletop roleplaying (kortweg: ttrpg), spelen waarbij de spelers een personage spelen.

Sinds enkele jaren zijn dialogen zoals deze steeds vaker te vinden in de Nederlandse bibliotheken. Een dergelijk tafereel is dan onderdeel van de Dungeons & Dragons-programmering voor tieners en jongvolwassenen (Dungeons & Dragons wordt kortweg D&D genoemd). Dit spel, oorspronkelijk ontwikkeld in de jaren ’70 van de vorige eeuw in de Verenigde Staten, heeft de afgelopen decennia een groot publiek weten te bereiken omdat het veelvuldig werd gespeeld door personages uit populaire televisieseries zoals Stranger Things, Community en The Big Bang Theory. Toen de coronapandemie ervoor zorgde dat spellen zoals deze een van de weinige dingen waren die je nog gewoon met je vrienden kon doen, kreeg de populariteit van D&D een impuls die nog steeds niet tot bedaren is gekomen. Vele vriendengroepen wanen zich wekelijks in een fantasiewereld waarin ze als zelfverzonnen helden rondlopen om belangrijke queesten te volbrengen en gevaarlijke monsters te verslaan. Veel Nederlandse bibliotheken hebben op tijd doorgehad wat de didactische mogelijkheden van D&D zijn, waardoor ze snel op deze ontwikkeling zijn ingesprongen. Dat de fantasieverhalen zoals deze in D&D vorm krijgen de verbeelding stimuleren, is de reden dat er van Eindhoven tot Hoogeveen en van Lelystad tot Winschoten met enige regelmaat community’s bij elkaar komen om in de bibliotheek D&D te spelen.