Twaalf toneeluitgaven en een zeldzame vertaling

De KB verwerft haar collectiestukken op vele manieren. Ze worden toegestuurd door het Centraal Boekhuis, door uitgevers of door auteurs zelf, maar ze worden ook actief opgespoord of geschonken. KB-collectiespecialist, Melinda Kónya, coördinator van de schenkingen, licht in deze editie van Topstukken van de KB twee bijzondere schenkingen uit die de nationale bibliotheek in 2023 kreeg. Twaalf toneeluitgaven van de Groningse Gezina Hamstra-Vos en een zeldzame vertaling van een Italiaans avonturenboek.

TEKST: Melinda Kónya (collectiespecialist/coördinator schenkingen bij de KB)
FOTO'S: KB BEELDSTUDIO 

Amateurtoneel is altijd een geliefde vrijetijdsbesteding geweest in Nederland. Er waren niet alleen populaire amateurgezelschappen overal in het land, maar ook speciale uitgeverijen en drukkerijen die gespecialiseerd waren in het uitgeven van toneelstukken. De plaatselijke toneelgezelschappen voerden veelal stukken op in hun eigen dialect.

Twaalf toneelstukken

De KB heeft in haar collectie een vijftigtal toneelstukken uit de reeks Toneelfonds ‘Festa’ Winschoten, die zijn verschenen tussen 1920 en 1966. Al deze werken zijn in de loop der jaren door lezers aan de KB geschonken. Van de schrijfster Gezina Hamstra-Vos, die in totaal negentien blijspelen heeft geschreven, bezat de KB geen exemplaren behorend tot de Festa-reeks. Daarom was het een verrassing om twaalf toneeluitgaven te ontvangen van haar kleindochter, Ineke Hamstra. Sommige zijn geschreven in de volkstaal zoals die werd gesproken in de Gronings-Drentse veenkoloniën, andere in het Nederlands.

Gezina Suzanna Vos is geboren in 1881 en opgegroeid in Ommelanderwijk, bij Veendam, waar haar vader hoofd van de school was. Later trouwde ze met de uitgever Hamstra die sinds 1926 werkzaam was in Hilversum. De Groninger encyclopedie 1954-1956 verschaft nadere informatie over deze bijzondere vrouw. Ze schreef toneelstukken, regisseerde en trad op samen met haar man en zoon. Daarnaast was zij haar hele leven actief in de Algemene Vereniging Grunnen, onder andere als secretaris van deze Groninger vereniging in Hilversum.

Drie unieke exemplaren
Drie van de ontvangen titels zijn uniek; ze zijn in geen andere Nederlandse bibliotheek te vinden en vermoedelijk ook niet elders ter wereld: Op aigenaarfde grond uit 1949, Levenswending en ‘Zowaar, als ik Jan Dijkhof heet’. De eerste is in haar volkstaal geschreven, de andere twee zijn in het Nederlands. Hamstra-Vos heeft al haar stukken ook naar het Nederlands bewerkt; daarvan ontbreekt een aantal.

Volgens de Winschoter courant van 9 september 1958 is Hamstra-Vos vooral bekend geworden door haar toneelstuk Op aigenaarfde grond. Heel bijzonder dus dat de KB net dit blijspel in ontvangst mocht nemen. Het gaat over een man die volgens zijn vader met de verkeerde vrouw getrouwd is. Als een andere dame toenadering tot hem zoekt, maakt dat zijn vader erg blij. Hij hoopt op een opvolger. Aan het slot, ná alle verwikkelingen, komt alles weer goed – zoals het in een blijspel hoort. Er is ook een succesvol vervolg verschenen, dat de KB in haar bezit heeft: Van geslacht op geslacht: spul van licht en schare in 4 bedrieven.

Gezina Hamstra-Vos schreef in Gronings dialect ook nog enige korte verhalen en een paar gedichten die ontbreken in bibliotheekcollecties. De KB hoopt de ontbrekende titels nog te kunnen verwerven. Op Delpher.nl zijn voor de liefhebber liederen van haar te vinden.

Een zeldzaam avonturenboek

Uit de erfenis van de oudoom van schenker Huub Schepers kreeg de KB het boek De strijd om den Kohinoor, geschreven door Emilio Salgari (1862-1911). Deze Italiaanse auteur schreef vele avonturenboeken over exotische figuren in verre landen. Zijn bijnaam was ‘de Italiaanse Jules Verne’. Nu is hij bijna helemaal vergeten, maar in zijn tijd werd hij veel gelezen, in vele vertalingen – en ver buiten de grenzen van Italië. Des te wonderlijker dat de KB in haar collectie weinig publicaties van hem heeft.

Tot mijn verbazing bleek De strijd om den Kohinoor in geen enkele Nederlandse bibliotheekcollectie aanwezig, wel net over de grens in de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen. De strijd om den Kohinoor is de vertaling vanuit het Duits van het oorspronkelijke La Montagna di Luce. De KB had al wel een vertaling van dit boek in haar collectie met de titel De diamant van den Radja. Beide boeken zijn verschenen bij uitgeverij G. Mosmans Senior te Venlo, waarschijnlijk in 1905. Dezelfde vertaling (van H.J. Bartels) is onder twee titels uitgebracht door de uitgever; de tekst en de plaatjes zijn in beide uitgaven identiek. Waarom de uitgever het boek twee keer onder verschillende titels heeft uitgebracht, is niet bekend. Misschien deed hij dit uit commerciële overwegingen.

Populair bij de jeugd
Op Delpher vind ik een boekaankondiging verschenen in De morgenpost van 6 april 1905: ‘De firma G. Mosmans Senior te Venloo heeft een nieuwen Catalogus voor prijsboeken uitgegeven, die zij gaarne aan besturen van scholen, pensionaten enz. zal toezenden.’ Blijkbaar waren de boeken van Salgari erg populair bij de jeugd. In het literair-culturele tijdschrift Dietsche Warande en Belfort, jaargang 1906, staat een aanbeveling van De strijd om den Kohinoor samen met vier andere boeken waarover de recensent schrijft ‘de hoofden der scholen en de schooljongens zullen tevreden zijn, boeken die zullen gelezen worden en iets zullen leeren. Ook het uiterlijke: de kartoneering, de druk en ’t papier zijn wel verzorgd, de platen echter minder.’ Toch is de omslag van De diamant van den Radja kleurrijker dan die van De strijd om den Kohinoor.

Tijger van Maleisië
Emilio Salgari werd het bekendst door een reeks boeken geschreven over de avonturen van de fictieve piraat Sandokan, die de ‘Tijger van Maleisië’ werd genoemd. Het eerste boek, Sandokan en de tijgers van Mompracem, vertaling van Le Tigri di Mompracem, vertelt over hun strijd tegen de Nederlandse en Britse kolonisten. Jammer genoeg is dit boek niet in het bezit van de KB. Er volgden nog negen boeken, maar de meeste daarvan ontbreken ook in de KB-collectie. Er zijn wel bewerkingen van zijn zeeroversverhalen in stripvorm of verhalen over piratenmuis Sandokan, maar die zijn niet van de hand van Emilio Salgari. Als een Salgari-verzamelaar een goede bestemming zoekt voor zijn reeks, houdt de KB zich van harte aanbevolen.