Bent u het eens met David Lankes die zegt: de bibliotheek van nu dient zich actief op te stellen inzake grote issues als klimaatverandering, duurzaamheid, inclusie en dergelijke?
‘Iedereen die op deze planeet leeft, loopt tegen zulke vraagstukken aan, dus ook de bibliotheekmedewerker. Natuurlijk nemen bibliotheken stelling in dergelijke onderwerpen. Wij organiseren meetings, lezingen, en onze opstelling weerspiegelt zich in de keuze van wat we programmeren. Waarin we geloven, waar wij voor staan, dat zie je terug in onze activiteiten. Dat neemt niet weg dat de collectie een veelheid aan opvattingen herbergt. Zowel van voor- als tegenstanders. Aan jou als lezer de vrijheid te kiezen. In dat opzicht is de bibliotheek neutraal.’

Heeft u zichzelf als executive director van QNL een specifiek doel gesteld?
‘Ten onrechte veronderstelt menigeen dat de leider van de bibliotheek degene is die een doel bereikt, maar ik ben ervan overtuigd dat het team dit doet. De leider moet daarvoor de juiste condities scheppen. Ik wil mijn team helpen om onze grote ambities te verwezenlijken. En die ambities komen hierop neer: een maximale impact op de plaatselijke gemeenschap.’

Foto: Francisco Anzola

Wat is de grootste uitdaging waar u voor staat?
‘Dat is de uitdaging waar elke bibliotheekdirecteur voor staat: hoe verwerf ik genoeg middelen om onze ambities te kunnen realiseren? Met middelen bedoel ik overigens niet alleen geld, maar ook menselijk kapitaal. Velen denken bij de Golfstaten aan landen waar het geld tegen de plinten op klotst, maar de werkelijkheid is toch wat anders. Ook onze groei kent grenzen, dus worstelen ook wij met de vraag: hoe kunnen we toch zo veel mogelijk maatschappelijke impact bereiken? Dat betekent evenzeer dat je soms de stekker uit initiatieven trekt die minder effectief blijken dan gehoopt.’

Kunt u daarvan een voorbeeld geven?
‘Vanwege de COVID-crisis moesten we van de ene op de andere dag het fysieke programmeren omzetten in digitaal programmeren. Dat leidde ertoe dat sommige digitale programma’s wel aansloegen en andere niet. Ook deden bepaalde digitale programma’s het juist beter dan hun fysieke tegenhanger. Dan hak je de knoop door en zet je door sommige diensten een streep.’

Twee trends die op het IFLA-congres in Rotterdam zichtbaar waren: het oprukken van Artificial Intelligence (AI) en het inzetten op de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de VN …
‘Ook voor onze bibliotheek zijn die twee thema’s cruciaal. In QNL zijn we volop aan het experimenteren met AI. Ik ben ervan overtuigd dat AI ons werk efficiënter kan maken. Deze ontwikkeling roept ook vragen op, zoals: moeten we als bibliotheek faciliteren dat mensen met behulp van AI teksten of romans schrijven? Behoort iets wat men met AI heeft gemaakt tot cultureel erfgoed? Collectioneren wij die producten als bibliotheek? Het fijne van een IFLA-congres is dat je dit soort kwesties kunt bespreken met collega’s die tegen dezelfde zaken aanlopen. Ook als het gaat om de SDG’s van de VN. Vrijwel iedereen is het erover eens dat we ons als bibliotheeksector sterk moeten maken voor implementatie, maar hoe? Op welke manier draag je het best je steentje bij?’

Waarom maakte u de overstap van Singapore naar Qatar?
‘Als curator was ik in de bibliotheek van Singapore verantwoordelijk voor de islamitische collecties. Vaak constateerde ik dat interessant materiaal om te verwerven voor onze collectie niet naar Singapore maar naar Qatar ging. Toen de vacature van directeur in Qatar beschikbaar kwam, voelde dat dan ook alsof ik mijn twee liefdes kon verenigen: de bibliotheek en islamitisch cultureel erfgoed.’

Welke ervaring heeft u in Singapore opgedaan die u in Qatar van pas komt?
‘Elke ervaring die je hebt opgedaan komt je van pas in een nieuwe baan. Daarmee bedoel ik dit: je moet je ervaring zo gebruiken dat deze van nut is in een situatie die op onderdelen anders zal zijn. Geen locatie is immers hetzelfde. Als ik in Qatar iets niet heb gedaan, is er binnenkomen en zeggen: in Singapore deden we het zo, dus doen we dat hier ook. De populatie verschilt, de cultuur is anders, de middelen zijn niet dezelfde, met deze en andere factoren moet je rekening houden. Dus ben ik allereerst met mijn nieuwe medewerkers en omgeving in gesprek gegaan om vast te stellen welke prioriteiten we samen konden vaststellen. Hoe ervaren je ook bent, flexibiliteit is geboden.’

Sommigen beweren dat een goede bibliotheek een afspiegeling is van de locatie waar ze staat. In hoeverre reflecteert QNL de bevolking van Doha?
‘De bibliotheek weerspiegelt de honger naar kennis die de burgers van Doha kenmerkt. Wij scheppen de voorwaarden voor een leven lang leren. Dat blijkt alleen al uit het feit dat ons gebouw heel open en uitnodigend is. Zodra je binnenstapt, zie je rijen boekenkasten die één ding duidelijk maken: bij ons is veel kennis voorradig. Je wordt omringd door kennis en jij bent de ontdekkingsreiziger die deze schatten mag delven. Met in het hart van het gebouw de erfgoedcollectie. Doha is een moderne stad met een rijke historie, en ook voor de bibliotheek geldt: een modern gebouw met een rijke historie.’

Waarom viel de keuze op Rem Koolhaas als architect?
‘Koolhaas had zijn visitekaartje afgegeven met het ontwerpen van de bibliotheken in Seattle en Caen. Hij heeft veel ervaring met bibliotheken en voelt de wensen van de opdrachtgever goed aan. Dan wijs ik bijvoorbeeld nogmaals op het gegeven dat de geschiedenis van deze stad en dit land een prominente plek diende te krijgen in de nieuwe nationale bibliotheek. Dat is hem uitstekend gelukt.’

Worden de digitale diensten alsmaar belangrijker?
‘Zeker. Zo hebben we recentelijk een app gelanceerd waardoor we als het ware 24 uur per dag open zijn, iets wat met de fysieke bibliotheek onmogelijk is. Daarbij gaat het niet alleen om de beschikbaarheid van fictie, maar ook om onderzoeksmateriaal. Onze digitale data zijn zeer uitgebreid. De hele erfgoedcollectie is online te raadplegen. Op dit gebied werken we nauw samen met de British Library.’

Veel bibliotheken ambiëren tegenwoordig de functie van derde plek ...
‘Die vlieger gaat ook voor ons op. Wij willen een vaste plek veroveren tussen thuis, werk en school. Men kan bij ons deelnemen aan een breiclub, een schaakvereniging en noem maar op. We bieden de mogelijkheid ideeën uit te wisselen, een lezing te volgen, en al die andere dingen die de bibliotheek van nu tot zo’n unieke verblijfplek maken. Dat was ook de visie van Her Highness Sheikha Moza bint Nasser toen ze in 2012 de aanzet gaf tot deze bibliotheek. Wat haar voor ogen stond, was het creëren van een derde plek waar de burgers van Qatar zich thuis zouden voelen.’

Welk effect heeft QNL als het gaat om bezoekersaantallen, uitleningen, cursussen, activiteiten, programmering en dergelijke? In hoeverre zijn die cijfers sinds de opening in 2018 gestegen?
‘Ondanks de pandemie hebben we inmiddels zo’n drie miljoen bezoekers begroet. Afgelopen jaar wisten 560.000 mensen ons te vinden, hoewel we de deuren twee maanden moesten sluiten. Onze websites trokken tot op heden zestien miljoen bezoekers. Ook op het gebied van educatieve initiatieven, het aantal activiteiten en de breedte van onze programmering zien we een forse groei. Aanvankelijk waren we bevreesd dat de mensen na de lockdown niet meer zouden terugkeren, maar die angst bleek ongegrond. We zien juist dat mensen behoefte hebben aan een fysieke plek waar ze anderen kunnen ontmoeten, kunnen deelnemen aan sociale evenementen. Er heerste niet alleen bij ons maar ook bij anderen een groot misverstand dat hierop neerkomt: in dit digitale tijdperk is een fysieke gemeenschapsplek niet langer nodig. Het tegendeel is waar. De fysieke plek is relevanter dan ooit. En zeker een fysieke plek waar je niet verplicht bent iets te kopen of te consumeren.’

Wat ziet u als de grootste verandering ten opzichte van de oude bibliotheek?
‘Naast de rijke fysieke collectie hebben we ook een grote digitale collectie. Waar we sterk op inzetten, is mensen bewust te maken van de rijke Golfhistorie. Op dat vlak hebben we de afgelopen jaren een enorme inhaalslag gemaakt. Die informatie is vrij beschikbaar voor iedereen. Niet alleen in Qatar, maar over de hele wereld. Daarnaast trekken we dankzij de krachtenbundeling met partners ook een nieuw publiek. Mensen die eerst alleen naar de onderzoekbibliotheek kwamen, komen nu ook naar de openbare bibliotheek, en omgekeerd. Plus dat we, niet te vergeten, heel veel toeristen trekken. Met dank aan de Nederlandse architect Rem Koolhaas, die een iconisch gebouw heeft ontworpen.’

Waarom had Qatar behoefte aan een nieuwe nationale bibliotheek?
Tan Huism: ‘De nationale bibliotheek is een oriëntatiepunt in het educatieve en culturele krachtenveld van Qatar. Vergeet niet dat de nationale bibliotheek in Qatar – naast haar bewaarfunctie – zowel onderzoeksbibliotheek als openbare bibliotheek is. Wij zijn de schatbewaarder van de nationale culturele erfenis én de plek waar mensen conform de eisen van deze tijd kunnen studeren of zich ontspannen, en daarbij hoort een gebouw dat aan al die verschillende eisen tegemoetkomt. Een gebouw dat in alle opzichten zijn rol als gemeenschapscentrum weet te vervullen.’

Qatar National Library (QNL) ligt niet in het centrum van Doha. Ervaart u dat als belemmering?
‘We zijn gesitueerd in een academische entourage (zie ook kader) die – hoewel Qatar een relatief klein land is – inderdaad redelijk ver van de hoofdstad Doha verwijderd is. Pakweg vijftien minuten met de auto van de binnenstad. Toch komen er, met name in het weekend, veel gezinnen naar de bibliotheek. Ook doordeweeks weet het algemene publiek ons goed te vinden. Dat is ook precies wat we willen: mensen in aanraking brengen met de omringende wetenschappelijke instituten. We werken nauw samen met universiteiten, we doen onder meer aan gezamenlijke programmering.’

Meer informatie

Na een ‘zachte’ opening in november 2017 ging Qatar National Library (QNL) officieel van start op 16 april 2018, waarbij het staatshoofd, emir Tamim bin Hamad al-Thani, het miljoenste boek op de planken zette in het door architect Rem Koolhaas ontworpen gebouw. Wat is de impact van de bieb op het culturele leven in de Golfstaat en hoe zwaar is het stempel dat de pandemie op de bedrijfsvoering drukte, vragen we aan Tan Huism, sinds september 2021 algemeen directeur van QNL.

QNL: een Nederlands architectonisch hoogstandje in de woestijnstaat

Qatar is een Arabisch emiraat in het Midden-Oosten. Gelegen op een schiereiland in de Perzische Golf grenst het aan Saoedi-Arabië. Qatar is een absolute monarchie. Staatshoofd is emir Tamim bin Hamad al-Thani. Het land telt 2,7 miljoen inwoners. Hoofdstad en tevens economisch hart van de natie is Doha. In 2012 werd Claudia Lux, tot dan directeur van de bibliotheek in Berlijn, aangetrokken om de bouw van een nieuwe nationale bibliotheek te begeleiden. Vier jaar later zei ze daarover in dit blad: ‘Het voornemen om Qatar voor te bereiden op de tijd dat de rijkdom van olie en gas niet meer bestaat, maakt indruk op mij. Dat wil men compenseren door te investeren in educatie en opleidingen. Alleen zo kunnen we dit land verder ontwikkelen, luidt de filosofie. Met dat doel wordt momenteel Education City gebouwd. In nauwe samenwerking met universiteiten uit de Verenigde Staten worden er filialen neergezet op gebieden als kunst, geneeskunde, computertechniek, journalistiek et cetera. Bijzonder voor de Golfregio is dat ook vrouwen de kans wordt geboden hier hun masteropleiding te volgen. Dat is natuurlijk geweldig, en als je dan de mogelijkheid krijgt als directeur in dat geheel een bibliotheek op te bouwen, word je alleen maar enthousiaster.’
Op de vraag of ze achteraf bepaalde zaken anders zou hebben gedaan, zei Lux over het eindproduct: ‘Ik zou minder hoge boekenkasten hebben gekozen, al was het maar om de opmars van het elektronische boek te beklemtonen. Anderzijds kan het geen kwaad het gedrukte boek een prominente plaats te geven in dit immense gebouw van 45.000 vierkante meter. Het knappe van Koolhaas is dat zijn ontwerp geen massale indruk maakt als je erin staat. Het is één grote open ruimte. Vanuit verschillende niveaus heb je overzicht over de bibliotheek, zonder dat je je verloren voelt in de ruimte.’ Kunt u alles collectioneren wat u wilt, was een andere vraag aan Lux. Haar antwoord: ‘Ja. Waarbij ik wel aanteken dat wij niet alles kopen en ter beschikking stellen aan het publiek. Dan moet u vooral denken aan alles wat met seksualiteit te maken heeft. De hier heersende zeden zijn niet te vergelijken met die in Europa, laat staan die in Nederland. Op religieus gebied tref je in onze collectie wel degelijk informatie over het christendom aan, maar missionaire geschriften zul je tevergeefs zoeken. Die kocht ik als directeur van de bibliotheek in Berlijn trouwens ook niet in.’