Aanbeveling van Europese ministers aan alle lidstaten:

‘Benadrukken dat bibliotheken een cruciale rol spelen als gemeenschapsknooppunten die streven naar een democratische, samenhangende, inclusieve en rechtvaardige samenleving, en een essentieel en onvervangbaar onderdeel zijn van de sociale, culturele en erfgoedinformatie-infrastructuur van een duurzame samenleving waar vrijheid van meningsuiting, publieke toegang tot informatie en democratische participatie zijn gegarandeerd.’

Bron: Recommendation CM/Rec(2023)3 of the Committee of Ministers to member States on library legislation and policy in Europe.
Zie deze website.

Handige links

Bibliotheken die meer werk willen maken van participatie, democratie en bijdragen aan duurzaamheidsdoelen, vinden hier meer informatie:

Participatiepedia
Een wereldwijd netwerk en crowdsourcingplatform voor publieke participatie en democratische innovaties, https://participedia.net/

Rough guide
Hoe creëer je een veilige ruimte voor dialoog tussen burgers en politieke besluitvormers? Dat lees je in de Rough Guide to Citizen Engagement in Public Libraries.

European Commission, Joint Research Centre, Quaglia, A., Barros, F., Kish, I. et al., Rough guide to citizen engagement in public libraries, Quaglia, A.(editor), Guimarães Pereira, Â.(editor), Publications Office of the European Union, 2023, https://data.europa.eu/doi/10.2760/957683

Europese bronnen
Het project Resourcing Libraries: connect bibliotheken to EU resources (RL:EU), uitgevoerd door Public Libraries 2030 en EBLIDA, helpt openbare bibliotheken om EU-bronnen te ontdekken die hun programma’s en strategieën voor volwassenenonderwijs ondersteunen. Je vindt er onder meer webinars en best practices van programma’s die eerder subsidie kregen. https://resourcing-libraries.eu/

Wat doen EBLIDA, NAPLE en Public Libraries 2030?

EBLIDA, NAPLE en Public Libraries 2030 werken sinds 2022 officieel samen om de belangen van bibliotheken op Europees niveau te behartigen. Dankzij hun samenwerking brengen ze meer dan zestig Europese bibliotheekdiensten en 68 nationale bibliotheken samen om zo een sterkere aanwezigheid voor Europese bibliotheken te creëren. Hun werk concentreert zich op drie hoofdgebieden:

● Het delen van informatie en het coördineren van belangenbehartigingsacties.

● Wederzijdse steun om de deelname van bibliotheken aan door de EU gefinancierde programma’s te vergroten.

● Gezamenlijk onderzoek en het delen van gegevens voor de diverse belanghebbenden die door de drie organisaties worden vertegenwoordigd.

EBLIDA is het gemeenschaps- en netwerkcentrum voor alle bibliotheek-, informatie- en documentatieverenigingen en -instellingen in Europa die streven naar een duurzame, democratische en rechtvaardige samenleving.

NAPLE is een internationale niet-gouvernementele vereniging die de belangen behartigt van de nationale bibliotheekautoriteiten in Europa. Het belangrijkste doel is het bevorderen van principes en strategieën voor het beleid van openbare bibliotheken.

Public Libraries 2030 is een in Brussel gevestigde organisatie die werkt aan het leggen van verbindingen tussen innovatieve bibliotheekpraktijken en het opbouwen van erkenning voor de bijdrage van de bibliotheeksector in EU-instellingen.

In heel Europa staan zo’n 65.000 bibliotheekgebouwen, en daartussen bestaan grote verschillen. Tussen noord en zuid, maar ook tussen grote (vaak stedelijke) en kleine bibliotheken zijn de verschillen groot. Toch zijn er veel evoluties en uitdagingen Europese bibliotheken met elkaar delen, en kunnen ze veel van elkaar leren. EBLIDA, NAPLE en Public Libraries 2030 verbinden bibliotheken met elkaar en helpen ze om de weg naar Europese subsidie te vinden. Andersom kunnen bibliotheken ook veel voor Europa betekenen, blijkt uit hun verhaal.
Ton van Vlimmeren (EBLIDA), Ilona Kish (Public Libraries 2030) en Stuart Hamilton (NAPLE) zien gedeelde ontwikkelingen die in heel Europa aan de gang zijn. Zo zijn vrijwel alle Europese bibliotheken hard op weg met het leveren van moderne digitale dienstverlening, met als nieuwste aandachtspunt AI; maar moeten ze desondanks opboksen tegen een verouderd imago en overal blijft het een aandachtspunt om voldoende middelen te vinden. Ze waarschuwen ook alle drie voor een nieuw fenomeen: de trend van censuur die in Amerika al veel schade aanricht, en die ook al her en der in Europa opduikt.

Veel gedeelde uitdagingen dus voor bibliotheken. En dat allemaal in een tijd waarin het moeilijk is om voldoende gekwalificeerd personeel te vinden. Ook daar worstelen de meeste bibliotheken in Europa mee. Tot slot zien Stuart Hamilton, Ilona Kish en Ton van Vlimmeren alle drie een grote uitdaging en tegelijkertijd mogelijke oplossing in de rol die bibliotheken kunnen spelen in het halen van de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN. De drie organisaties geloven dat openbare bibliotheken burgers in staat stellen om een democratisch, sociaal betrokken en digitaal inclusief Europa te creëren. Door beleidsmakers bewust te maken van die rol, kunnen bibliotheken zichzelf en hun positie in de samenleving versterken.

Boekenhuis-imago
Onder meer dankzij de inspanningen van EBLIDA, NAPLE en Public Libraries 2030 zijn openbare bibliotheken voor het eerst genoemd in het Werkplan voor Cultuur 2023-2026 dat de Europese Unie heeft opgesteld. Ook werden in april door de ministers van de Raad van Europa Europese aanbevelingen goedgekeurd voor bibliotheekwetgeving en nationaal bibliotheekbeleid van de lidstaten. Bibliotheken kunnen steun vinden in Europa, maar dan moeten beleidsmakers wel beter bekend raken met de rol die bibliotheken kunnen spelen.

Een gezamenlijke uitdaging voor Europese bibliotheken is namelijk dat ze nog altijd kampen met het achterhaalde imago van boekenhuis. ‘Zoals Star Wars het beeld gebruikt van de Trinity University Library in Dublin’, aldus Stuart Hamilton. ‘Dat imago maakt bibliotheken aantrekkelijk en zal altijd wel blijven bestaan, maar bibliotheken zijn ondertussen veel meer dan dat.’ Het boekenhuis-imago leeft ook veel onder Europese beleidsmakers die vaak geen openbare bibliotheek meer hebben gezien sinds hun jeugd. Ilona Kish nodigt leden van het Europese Commissie daarom zo veel mogelijk uit op haar werkplek in Muntpunt in Brussel. ‘Europese beleidsmakers zijn vaak onder de indruk van het heel diverse publiek en alle verschillende nationaliteiten die Muntpunt weet te bereiken.’

Eyeopener
Nu de bibliotheken in het Europese Werkplan voor Cultuur zijn genoemd, biedt dat ook een uitdaging, stelt Stuart Hamilton. ‘Voor het eerst staan echte bibliotheekkwesties centraal in de focus van een grote EU-commissie. Hieruit zal een verslag voortkomen dat het profiel van bibliotheken in Europa vergroot. Het zal een uitdaging zijn om de reacties van bibliotheken in de EU-lidstaten te coördineren om ervoor te zorgen dat we een goed resultaat uit dat proces halen. Er zal veel lobbywerk nodig zijn om de echte problemen en wensen van de bibliotheken in de Europese landen te verbinden met de mensen die de bibliotheken in de Europese werkgroep vertegenwoordigen.’

Volgens Ilona Kish is het belangrijk om bibliotheken meer onder de aandacht te brengen bij beleidsmakers en politici, ‘als plekken voor hernieuwde participatie en waar kan worden gewerkt aan herstel van vertrouwen in informatie en in de overheid door in de bibliotheek gesprekken te faciliteren’. De taak van Public Libraries 2030 is volgens Ilona Kish om het nieuwe verhaal te laten zien van bibliotheken. Hun projecten laten zien dat bibliotheken bij uitstek geschikt zijn om het bewustzijn over grote maatschappelijke uitdagingen bij burgers te vergroten, om de basisgeletterdheid en digitale vaardigheden van burgers te ontwikkelen, en om burgerparticipatie en burgerbetrokkenheid te bevorderen.

Ton van Vlimmeren stimuleert lokale bibliotheken om Europese parlementsleden uit te nodigen. ‘Welke Europarlementariër woont in jouw stad of streek? Nodig die dan – na de verkiezingen, als je weet welke portefeuille iemand heeft – uit in jouw lokale bibliotheek. Dat vinden vaak de burgemeester en wethouder of schepen ook interessant, als zo iemand op bezoek komt, omdat er dan lokaal aandacht komt voor de bieb. Zo kun je laten zien wat er in de lokale bibliotheek gebeurt. Dat is voor een Europarlementariër vaak een eyeopener.’

Democratie
Bibliotheken hebben een belangrijke rol binnen de democratie. Ze spelen ‘een cruciale rol als gemeenschapsknooppunten die streven naar een democratische, samenhangende, inclusieve en rechtvaardige samenleving’, zo staat in de Europese aanbevelingen. Volgens Stuart Hamilton is de link tussen bibliotheken en de democratie vrij eenvoudig: ‘Bibliotheken zorgen voor vrijheid van toegang tot informatie, en zijn daarmee een ondersteuning van de democratie. Toegang tot informatie is de basis om beslissingen te kunnen nemen.’

Bibliotheken kunnen hun democratische rol op verschillende manieren spelen: als organisator van het debat, in hun emanciperende rol, maar volgens Ton van Vlimmeren is het ook een taak van bibliotheken om het democratische proces en de staatsinrichting uit te leggen. ‘Ons bestel is gebaseerd op het systeem van een representatieve democratie, met kiesrecht en verkiezingen. Dan moet je weten hoe dat in elkaar zit en weten wat het belang daarvan is. Daar kunnen bibliotheken een rol in spelen.’

Dialoogbijeenkomsten
Het idee is dat bibliotheken burgers de ruimte geven, online of fysiek, om na te denken over de problemen waar ze tegenaan lopen. Ton van Vlimmeren: ‘De opgaven waar de samenleving voor staat, met name de klimaatcrisis en de opdracht om naar een duurzame samenleving te gaan, kan alleen op democratische manier tot stand kan komen. Eigenlijk zijn naar mijn idee duurzame ontwikkeling en democratie nauw met elkaar verweven. Dat zie je ook aan de duurzame ontwikkelingsdoelen zoals “geen discriminatie”, “het recht op goed onderwijs” en “gendergelijkheid”. Dat heeft minder met klimaat dan met democratie te maken.

Dat zijn waarden die heel goed bij bibliotheken passen. Als je naar tien websites van bibliotheken kijkt, dan zie je daar vaak heel mooie missionstatements staan die waarden in de samenleving bepleiten. Bibliotheken worden met publiek geld betaald, dus wij moeten dan ook bijdragen aan wat in onze grondwet staat. Daar staan democratische waarden ook genoemd. Ik denk ook dat de bibliotheek een plek kan zijn voor het maatschappelijk gesprek. Dan bedoel ik niet gepolariseerde discussies, maar wel een plek waar mensen vanuit hun persoonlijke leven gesprekken kunnen voeren over wat er aan de hand is. Het organiseren van dat gesprek in de samenleving is een rol voor de bibliotheek.

Mensen moeten ook het vertrouwen en het zelfvertrouwen hebben om het woord te durven nemen, een mening te hebben. En om dat in een veilige omgeving te kunnen doen. Voor het opbouwen van dat vertrouwen kunnen bibliotheken die veilige omgeving en gespreksmogelijkheden bieden. Soms heel gestructureerd bij dialoogbijeenkomsten waar methodisch gewerkt wordt, maar ook bij een gesprek over verkeersoverlast in de buurt. ‘Dat lijkt misschien niet te gaan over democratie, maar dat gaat wel over de voorwaarden daarvoor, en het vertrouwen dat mensen nodig hebben.’

Populistische bewegingen
Ondertussen doemt een trend op uit Amerika die ook in Europa opspeelt, en die een bedreiging vormt voor de democratie. Stuart Hamilton: ‘In Ierland hebben we te maken met een gecoördineerde campagne om lhbti-materiaal voor tieners uit bibliotheken te laten verwijderen. Zoals we in de VS kunnen zien, begint het misschien met die materialen, maar voor je het weet verwijder je ook andere materialen. Het zou kunnen gaan over klimaatverandering, over rassenverhoudingen, over geschiedenis. Dat is een heel hellend vlak. Het is iets waar we ons de komende jaren in Europa veel meer bewust van zullen worden.’

Stuart Hamilton waarschuwt: ‘Wij zijn niet immuun voor dit soort dingen. De Verenigde Staten vinden we vaak ver weg, een beetje cartoonesk, heel groot. We zouden onszelf kunnen beschouwen als veel Europeser en veel beter in staat om met deze problemen om te gaan. Maar in werkelijkheid staat dit voor de deur in Ierland, we hebben gehoord van incidenten in de Scandinavische landen, en we moeten allemaal voorbereid zijn op populistische bewegingen.’

Hamilton wijst op de mate waarin groeperingen zichzelf organiseren: ‘In Ierland volgden ze een draaiboek met duidelijke stappen om titels over seksuele voorlichting en gezondheid te verwijderen. Dat bestond uit een brievencampagne, maar ook uit een veel agressievere methode waarbij een groep tijdens een voorleesuur de bibliotheek binnenviel met veel geschreeuw en de eis om die boeken te verwijderen, allemaal via een livestream op Facebook.’

Politieke steun
‘Bibliotheekmedewerkers moeten hierop voorbereid worden, op hoe ze kunnen en moeten omgaan met verstorende situaties. Hoe ze het publiek moeten beschermen, wanneer ze de politie in moeten schakelen. Een training waarvan we nooit dachten dat we die nodig zouden hebben. Maar niet alleen het personeel, ook verkozen ambtenaren moeten ingelicht worden over de rol van de bibliotheek in de samenleving, en over waarom intellectuele vrijheid belangrijk is. Daarom is het zo belangrijk dat er nu op Europees niveau is benadrukt dat bibliothecarissen onafhankelijk zijn in de keuze van titels in hun collectie.’

Ook Ilona Kish wijst op de noodzaak voor bibliotheken om zich voor te bereiden en op de mogelijkheden die onderlinge kennisdeling hiervoor biedt: ‘We hebben een platform nodig waar mensen hun ervaringen kunnen delen. Hoe ga je bijvoorbeeld om met de media? Heel veel organisaties hebben hier al mee te maken gehad. Het is ook belangrijk om te zorgen dat je politieke steun krijgt van lokale beleidsmakers, zodat ze achter je staan en de bibliotheek kunnen verdedigen.’

Ton van Vlimmeren: ‘Ik denk dat bibliotheekverenigingen het initiatief moeten nemen om bibliothecarissen voor te bereiden op en te ondersteunen bij het innemen van stellingname tegen censuur en tegen beperking van vrije meningsuiting. Dat is niet makkelijk. En mensen hebben recht op steun daarin.’