Foto: Sanne Kristiansen

De brede impact van de Bibliotheek Roskilde

Foto's: Sanne Kristiansen, Mie Vangshardt, Ty Stange

Ook in Denemarken leidt het bekendmaken van uitleenstatistieken en bezoekersaantallen niet zelden tot een oneigenlijke discussie over nut en waarde van de openbare bibliotheek. Zulke cijfers vertellen immers slechts een klein deel van het verhaal. Om die reden liet directeur Christian Lauersen onderzoek doen naar de brede impact van de Bibliotheek Roskilde.

In een eerder interview zei u: ‘De bibliotheek als maatschappelijke instelling kan niet neutraal zijn zoals ik het zie.’ Dat lijkt een breuk met de traditionele rol van de bibliotheek. Waarom moet de bibliotheek in uw ogen stelling nemen?
‘Mijn punt is, dat de openbare bibliotheek een kind van de Verlichting is, en die cultureel-filosofische stroming is geen neutrale denkwijze – het is een beweging die vandaag de dag nog net zo belangrijk is als toen om sterkere gemeenschappen en vrije en gelijke toegang tot kennis, geletterdheid en culturele activiteit te ondersteunen. In een lokale context is de openbare bibliotheek een onderdeel van een gemeente en een gemeenschap die worden gedreven door politieke ambities – zo werkt onze democratie. Bibliotheken moeten niet alleen neutrale instellingen en huizen met boeken zijn – bibliotheken moeten antwoorden zien te vinden op urgente en actuele problemen en ambities in de samenleving.’

In hetzelfde interview zei u: ‘Mijn bibliotheek zal antifacistisch zijn of zij zal bullshit zijn.’
‘Om eerlijk te zijn, vind ik dit een moeilijke discussie omdat de bibliotheek een platform moet zijn waar mensen in aanraking kunnen komen met allerlei ideeën, gedachten en ideologieën. Ik geef veel om onze vrijheid van spreken, maar tegelijkertijd vind ik het belangrijk dat we kunnen praten over iets verkeerds en slechts als fascisme, nazisme, homofobie et cetera.’

We lazen recent over koranverbrandingen in Zweden en Denemarken. Stel dat iemand dit boek voor uw bibliotheek zou willen verbranden. Hoe zou u daarop reageren?
‘Zowel in mijn privéleven als in mijn werk heb ik mij te houden aan de wet, zoals iedereen, dus ik zou daarbinnen navigeren, maar dat gezegd hebbende: boeken zijn om te lezen, niet om te verbranden, dus ik zou de persoon vragen om deze actie te stoppen en een grote waterslang meenemen om het vuur te blussen.’

Andersom: is uw bibliotheek uitgesproken voorstander van bepaalde ontwikkelingen? Bijvoorbeeld inclusie, duurzaamheid, bewustwording van klimaatverandering?
‘Ik neem het woord “openbaar” in openbare bibliotheek zeer serieus en de bibliotheek zal altijd een geïntegreerd onderdeel van de democratisch gekozen speerpunten zijn. Onze acties moeten dat weerspiegelen. Net als in veel andere gemeenten leggen wij een enorme focus op klimaat- en milieukwesties. Ook slaan we bruggen naar burgers aan de rand van de gemeenschap, dus het is heel natuurlijk voor ons deel uit te maken van zulke gemeenschappelijke acties, zeker die waarbij de bibliotheek een deel van de oplossing kan zijn.’

Ziet u de openbare bibliotheek als hoeder van de democratie?
‘Ik zie de openbare bibliotheek als een uiterst belangrijke instelling in een sterke en gezonde democratie, een kracht van sociaal welzijn en aanjager van positieve verandering in gemeenschappen.’

U liet in 2021 onderzoek doen naar de waarde en impact van bibliotheken: The Impact of Public Libraries in Denmark: A haven in our community. Wat was de aanleiding?
‘De legitimiteit en waarde van bibliotheken staan over de hele wereld voortdurend ter discussie. Voor een openbare instelling als een bibliotheek is het niet erg om te debatteren – het is belangrijk voor de ontwikkeling van bibliotheken dat er een goede en constructieve publieke discussie is over waar de instelling naartoe gaat en in welke mate zij een positieve verandering teweegbrengt in het leven van mensen. Het probleem is volgens mij echter dat het debat vaak zijn brandstof vindt in de verkeerde arena’s. Daarmee bedoel ik dit: in Denemarken krijgt het debat over openbare bibliotheken meestal een extra vonk wanneer de jaarlijkse bibliotheekstatistieken naar buiten komen, die altijd worden gevolgd door een koor van meningen over de staat en toekomst van bibliotheken. Als uit die statistieken blijkt dat de landelijke uitleencijfers dalen, zegt men dat bibliotheken en het fysieke boek aan het uitsterven zijn. Als het aantal bezoekers toeneemt, leidt dat niet zelden tot de discussie dat bibliotheken culturele huizen proberen te zijn en dat zij zich in plaats daarvan zouden moeten richten op het zijn van huizen van literatuur, enzovoort. Begrijp me niet verkeerd, bibliotheekstatistieken zijn belangrijk, maar het probleem bij dit soort debatten is dat uitleencijfers en bezoekersstromen wel iets zeggen over het gebruik van bibliotheken, maar ze vertellen niet het hele verhaal over de waarde en impact die bibliotheken voor gemeenschappen hebben. Wij wilden daar verandering in brengen en proberen nieuwe inzichten te verwerven over de waarde en impact van bibliotheken.’

Het onderzoek werd gedaan door Seismonaut. Waarom koos u voor dit bureau?
‘Het zijn zeer bekwame mensen en zij hebben veel ervaring in dit soort werk.’

Wat waren de resultaten?
‘De studie laat zien dat openbare bibliotheken mensen en gemeenschappen op vele manieren beïnvloeden. Het onderzoek werpt licht op vier belangrijke dimensies van impact die zich allemaal manifesteren in de ervaringen van gebruikers met openbare bibliotheken. Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat het bibliotheekpersoneel en de bibliotheek als verblijfsplek van grote waarde zijn voor de burgers. Openbare bibliotheken hebben een grote impact op gebruikers. Zij vormen een toevluchtsoord dat hen in staat stelt een broodnodige pauze in het dagelijks leven in te lassen. De bibliotheken zijn een plek waar ze tijd voor zichzelf en elkaar kunnen nemen, waar ze welzijn, onderdompeling in een gemeenschap en emoties ervaren. Openbare bibliotheken stimuleren reflectie, leren, kennisverwerving en kritisch denken. In dit digitale tijdperk waarin internet een vluchtige stroom van informatie en desinformatie biedt, heeft de openbare bibliotheek een grote impact als plek waar kennis en informatie op betruwbaarheid wordt gefilterd, waar je uit de echoput kunt stappen die je op sociale media tegenkomt. Openbare bibliotheken zijn een bron van inspiratie. Zij helpen de verbeelding van hun gebruikers te stimuleren. De openbare bibliotheek kan mensen ook motiveren om nieuwe dingen te proberen en nieuwe vaardigheden te verwerven. De bibliotheek leert burgers misschien niet elk aspect van een nieuwe vaardigheid of een nieuw interessegebied, maar zij prikkelt wel de nieuwsgierigheid en stimuleert het verlangen nieuwe dingen in het leven te verkennen. Openbare bibliotheken helpen bij het vormen en onderhouden van gemeenschappen, zowel direct – door een plek te zijn waar je elkaar kunt ontmoeten en saamhorigheid kunt ervaren – als indirect, door burgers die bibliotheken zien als gemeenschappelijk bezit van de samenleving. Openbare bibliotheken zijn plekken waar je leert om in concrete, materialistische zin voor de samenleving te zorgen door zorg te dragen voor de materialen die je leent, de kranten die je leest en de faciliteiten die je gebruikt. Zij hebben grote impact op burgers in die zin dat de bibliotheek een gratis dienst is die geen financiële barrières opwerpt voor toegang en gebruik. Bovendien blijkt uit de studie dat evenementen en programma’s van openbare bibliotheken als zeer impactvol worden beschouwd met betrekking tot het creëren van een kader voor gemeenschappen.’

Wat zijn de belangrijkste uitdagingen waar uw bibliotheek de komende jaren voor staat?
‘Ik praat liever over kansen dan over uitdagingen. Wat ik als enorm probleem zie, is het toenemende gebrek aan leesplezier. Als bibliotheek moeten we proberen een deel van het antwoord te zijn. Een leesgemeenschap is het fundament van een verlichte gemeenschap die in staat is op een goede manier om te gaan met problemen en meningsverschillen, en die nieuwsgierig is naar de kansen in het eigen leven en in dat van de medeburgers.’

Tot slot: welke boodschap wilt u meegeven aan uw Nederlandse collega's?
‘Wees trots en moedig. Bibliotheken zijn krachtbronnen van sociaal welzijn en belangrijke instellingen in gezonde democratieën. We moeten dat altijd voor ogen houden en hardop uitspreken – ook op maandagmorgen als de printer weer eens kapot is.’

Na een lange carrière in academische bibliotheken stapte u in september 2018 over naar de openbare bibliotheeksector en werd u directeur van bibliotheken en burgerdiensten bij de gemeente Roskilde. Waarom deze carrièreswitch? En waarom heeft u voor Roskilde gekozen?
‘Ik vond het indertijd erg leuk om voor de Koninklijke Bibliotheek en de Universiteitsbibliotheek van Kopenhagen te werken. Ik was zo trots op het werk dat we deden. Tegelijkertijd heb ik altijd gedacht dat het een goed idee was om verder te kijken. Ik was niet op zoek naar iets nieuws, maar begon wel na te denken over een mogelijke nieuwe uitdaging. Plotseling, bij toeval, zag ik een vacature voor bibliotheekdirecteur in Roskilde. Wat me aansprak, was werken voor een openbaar bibliotheeksysteem in een middelgrote gemeente die probeert het verschil te maken voor de lokale gemeenschap. Jaren daarvoor had ik me aangemeld voor de bibliotheekschool omdat ik in openbare bibliotheken wilde werken, dus het voelde een beetje als thuiskomen. Roskilde leek me geschikt, want de organisatie omvatte niet alleen het openbare bibliotheeksysteem, maar ook gemeentelijke burgerdiensten, lokale archieven, de centrale bibliotheekfuctie voor de regio Seeland en een cultureel huis voor kinderen. Verder was mijn nieuwe functie onderdeel van de directeurengroep Stad, Cultuur en Milieu – een samengevoegde sectie voor zowel harde als sociale infrastructuur, zodat ik dicht bij het politieke systeem zou staan. Ik vind het namelijk uiterst belangrijk dat de bibliotheek nauw betrokken is bij de belangrijkste gemeentelijke beleidspunten en dat zij zichzelf ziet als onderdeel van een groter systeem gericht op het bevorderen van een sterke gemeenschap, dat zij zich afvraagt hoe bibliotheken een antwoord kunnen zijn op problemen en ambities die we in de gemeente Roskilde hebben.’

Wat voor stad is Roskilde?
‘De gemeente Roskilde heeft 90.000 inwoners en wordt gekenmerkt door een stadskern met 50.000 burgers met daaromheen een heleboel kleinere gemeenschappen.

Wat was de belangrijkste uitdaging voor u als nieuwe bibliotheekdirecteur?
‘Bibliotheken zijn instellingen met een enorme dagelijkse operationele workflow – boeken en materialen die circuleren, bureaus die moeten worden bemensd om de burgers te bedienen en programma’s die moeten worden uitgevoerd. Als verantwoordelijke voor het bibliotheeksysteem denk ik dat het uiterst belangrijk is dat te beseffen en te respecteren, omdat dit dagelijks het verschil maakt voor bezoekers. Qua bureauplanning en andere operationele elementen kon het echter beter. Daarom zijn we aan de slag gegaan om een sterk, solide en duidelijk kader te creëren rond onze belangrijke functies, zoals receptiediensten en collectiebeheer in de bibliotheek. Het kostte wat tijd en veel inzet, maar het heeft de organisatie en ons vermogen om te evolueren echt verbeterd.’

In december 2022 kreeg u een nieuwe functie als directeur Cultuur, Bibliotheken en Sport in de gemeente Roskilde. U bent nog steeds verantwoordelijk voor de bibliotheken, maar op welke manier is uw werk verbreed?, en heeft dit ook invloed op het bereik van de bibliotheek?
‘Naast het feit dat ik nog steeds verantwoordelijk ben voor onze bibliotheken, geef ik nu ook leiding aan de gemeentelijke eenheid die de ontwikkeling van cultuur, kunst en sport in de gemeente Roskilde ondersteunt. Dat geldt eveneens voor het muziek- en kunstonderwijs, Byen’s Hus (Huis voor Democratie) en gemeentelijke sportfaciliteiten. Bij de afdeling Cultuur, Bibliotheken & Sport hebben we al met al 280 geweldige mensen aan boord.
De nieuwe krachtenbundeling geeft ons kansen om via cultuur en sport te werken aan een sterkere en gezondere gemeenschap en het gemeenschapsgevoel een extra impuls te geven. Bij de bibliotheek heb ik er altijd voor gewaakt in een bubbel te zitten. Het is zaak je instelling te openen voor en te verbinden met andere relevante instellingen, eenheden en burgers om zo een significante impact te realiseren. Vaak was dat een joyride, maar we zijn ook obstakels tegengekomen bij het vergaren van middelen en het vinden van gemeenschappelijke doelen. Het bundelen van de volledige verantwoordelijkheid voor cultuur, bibliotheken en sport in de gemeente Roskilde opent deuren bij cruciale thema’s als leren, diversiteit, toegankelijkheid, geestelijke gezondheid, inclusie, plezier in lezen en andere belangrijke elementen waarin cultuur, kunst, bibliotheken en sport van waarde zijn voor individuen en gemeenschappen.’

Citaat van u: ‘Ik geloof dat bibliotheken cruciale instellingen zijn in elke gemeenschap.’ Op welke manier zijn ze cruciaal?, en voldoet de Bibliotheek Roskilde aan deze hoge standaard?
‘Openbare bibliotheken zijn de deur naar vrije en gelijke toegang tot kennis, leren, gemeenschap en culturele activiteiten. Het zijn instellingen die de dromen en mogelijkheden van burgers helpen waarmaken, en vanwege onze sterke organisatie, investeringen in personeel en strategische focus op het creëren van een gezonde leescultuur, denk ik zeker dat de Bibliotheek Roskilde een cruciale instelling is voor onze gemeenschap.’

Nog een citaat van u: ‘De sleutel tot succes zijn geschoolde bibliotheekmedewerkers – de belangrijkste troef van elke bibliotheek.’ Wat betekent dat in de praktijk?
‘In Denemarken is de bibliotheekschool helaas enkele jaren geleden gesloten. Dus hebben we ons eigen trainingsprogramma ontwikkeld met de naam Library Apprenticeship. Het richt zich op de geschiedenis van de Bibliotheek Roskilde, geeft informatie over de gemeenschap die we dienen en de gemeente waar we deel van uitmaken, en richt zich op kernbibliotheekvaardigheden, zoals collectiebeheer, vakkennis, zoekvaardigheden en niet te vergeten de omgang met burgers. De meeste nieuwe personeelsleden volgen dit programma. Zo zorgen we ervoor dat ze de training krijgen die past bij de taken die ze te vervullen hebben. Ook zetten we in op diversiteit. Om die reden proberen we een divers personeelsbestand te rekruteren. Daarnaast proberen we onze mensen te motiveren door samen met hen de richting van onze bibliotheken te bepalen.’

In hetzelfde jaar dat u directeur werd (2018) lanceerde u Library Planet, de crowdsource reisgids voor bibliotheken. Waarom dit initiatief en hoe is het sindsdien geëvolueerd?
‘Het begon allemaal met een gesprek met mijn bibliotheekmaatje Marie over hoe reizen en het bezoeken van bibliotheken zo’n coole combinatie zijn. We constateerden dat de wereld een Lonely Planet voor bibliotheken nodig had en ik gooide dat eruit in een tweet. Marie en ik bleken niet de enigen die dat een goed idee vonden. Zo werd Library Planet geboren.
Vanaf dat moment ging het snel. Veel mensen begonnen bij te dragen met geweldige bibliotheekverhalen van over de hele wereld. Na enkele jaren besloten we dat het tijd was voor frisse energie op Library Planet en nam Stuart Kells uit Melbourne het stokje over.’